معرفی رشته نساجی

صنعت نساجی مسوولیت تولید انواع منسوجات اعم از انواع پوشاک، کف‌پوشها مثل فرش و موکت و منسوجات مورد استفاده در صنایع دیگر را بر عهده دارد. این صنعت شامل بخشهای مختلفی می‌شود که از آن جمله می‌توان به کارخانه‌های ریسندگی (تولید نخهای مختلف)، بافندگی (تولید انواع پارچه) ، تولید فرش ماشینی و موکت و همچنین کارخانه‌های تکمیل کننده این کالاها مثل رنگرزی و چاپ و کارخانه‌های تولید الیاف مصنوعی مثل نایلون و پلی‌پروپیلن اشاره کرد.

در نتیجه مهندسی نساجی رشته‌ای است که دانش و توانایی لازم را برای اداره بخشهای مختلف این صنعت به دانشجویان می‌دهد. این رشته دارای دو گرایش “تکنولوژی نساجی” و “شیمی نساجی و علوم الیاف” است که ما در اینجا به معرفی اجمالی هر یک از این گرایشها می‌پردازیم.

مهندسی نساجی- تکنولوژی نساجی
هدف تربیت افرادی متخصص به منظور بهره‌برداری از صنایع نساجی در تبدیل الیاف به نخ ، نخ به منسوجات و روشهای تهیه سایر منسوجات نساجی است که مصارف فنی، صنعتی ، مخابراتی و غیره دارند.
فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند در صنایع نساجی در سرپرستی خط تولید، مدیریت و نظارت در تولید و اداره کارخانه نقش حساسی ایفا کنند. بعضی تواناییهای فارغ‌التحصیلان این رشته به شرح زیر است:
۱) بهره‌برداری از واحدهای تولیدی صنایع ریسندگی ، بافندگی ، تریکو بافی، موکت ، قالی‌بافی و کارخانجات تبدیل الیاف و سنتیک.
۲) حفاظت از امکانات موجود و بهره‌برداری در شرایط مطلوب فنی و اقتصادی و رفع اشکالات و معایب.‏
۳) تطبیق شرایط کیفی و کمی مواد اولیه با محصولات مورد تقاضا و برنامه‌ریزی تولید در صنایع مربوط از نظر کیفی و کمی.
۴) برنامه‌ریزی در ایجاد واحدهای تولیدی در رشته‌های فوق‌الذکر.
۵) توانایی ساخت قطعات و ماشین‌آلات نساجی و مدرنیزه کردن ماشینهای قدیمی نساجی. ‏
از آنجا که صنعت نساجی یکی از قدیمی‌ترین صنایع و دومین صنعت کشور بوده از لحاظ تعداد شاغلان، در سطح زیربنای کارخانه‌ها و تعداد واحدهای تولیدی، بزرگترین صنعت کشور است. داوطلب باید در دروس فیزیک، ریاضی و مکانیک دبیرستان قوی بوده همچنین به علت شرایط کار و محیط کارخانه از نظر جسمی و روحی خوب باشد.
دروس رشته شامل دروس عمومی، پایه، اصلی و تخصصی است. دوره کارآموزی نیز به میزان ۴ واحد وجود دارد. بعضی دروس این رشته عبارتند از : استاتیک ، فیزیک الیاف ، مقاومت مصالح، کنترل کیفیت ، طرح و محاسبه کارخانه، تهویه در نساجی ، ریسندگی و بافندگی و اصول ساختمان مواد پلیمری.
می‌توانند در کارخانجات نساجی و موسسات و ادارات مربوط به صنایع نساجی به کار بپردازند. این رشته علاوه بر صنایع نساجی و پوشاک می‌تواند در تولید فرآورده‌هایی برای مصارف صنعتی و نظامی نیز کاربرد داشته باشد.

مهندسی نساجی – شیمی نساجی و علوم الیاف
هدف تربیت متخصص در تهیه الیاف، کاربرد مواد شیمیایی و تکنولوژی نقشی مربوط به آنها است. فارغ‌التحصیلان صنایع نساجی به عنوان سرپرست خط تولید، مدیریت و نظارت در تولید و اداره کارخانه دارای نقشی حساس هستند. دروس این دوره شامل دروس نظری، عملی ، آزمایشگاهی و کارگاهی است و نیز ۴ واحد کارآموزی دارد. نظر به اینکه صنایع نساجی و تولید الیاف مصنوعی یکی از فعالترین صنایع کشور است و نیز از لحاظ تعداد شاغلان و میزان سرمایه‌گذاری حائز اهمیت است، ضرورت این رشته مشخص می‌شود. کارخانه‌های نساجی و تولید الیاف و مواد شیمیایی محل جذب فارغ‌التحصیلان این رشته است.
داوطلبان باید در دروس ریاضی، فیزیک و شیمی قوی باشند. بعضی دروس این رشته عبارتند از : شیمی مواد نساجی ، تکنولوژی ماشین‌آلات نساجی و ساختن رنگ. این رشته با گرایش دیگر نساجی و رشته مهندسی پلیمر ارتباط دارد.
گرایش‌های مقطع لیسانس:
این رشته در مقطع کارشناسی دارای دو گرایش : “تکنولوژی نساجی و شیمی نساجی و علوم الیاف” می‌باشد.
آینده شغلی ، بازارکار، درآمد:
“صنعت نساجی بعد از نفت، بزرگترین صنعت کشور است. به همین دلیل همیشه نیازمند مهندس متخصص و کارآمدی است که بتواند مسوولیت بخش‌های فنی و مدیریتی آن را بر عهده بگیرد.”
“در ضمن باید توجه داشت که برخلاف اکثر رشته‌های مهندسی ، رشته مهندسی نساجی تنها در دو یا سه دانشگاه دولتی ارائه می‌شود و به همین دلیل بازار کار این رشته بخصوص در شهرستانها نسبتا خوب است چرا که بیشتر کارخانه‌های نساجی در شهرستانها مستقر هستند.”
در جزوه معرفی رشته نساجی دانشگاه صنعتی امیرکبیر نیز در همین زمینه آمده است:
“یک مهندس نساجی می‌تواند در کارخانجات نساجی به عنوان مدیرعامل، رئیس کارخانه، مدیرتولید (مسوول سالن‌های مختلف ریسندگی، بافندگی، رنگرزی، چاپ و تکمیل زیر نظر این مدیر کار می‌کنند)، مدیر بازرگانی (مسوول بازاریابی، مسوول فروش و مسوول تدارکات در این بخش فعالیت دارند)، مدیر مهندسی صنعتی (مسوولان آزمایشگاههای مختلف و کارشناسان کنترل کیفیت بخشهای مختلف در این حیطه کاری فعالیت می‌کنند) و مشاور کارخانه (مشاور در امور مختلف مانند خرید خط تولید، طراحی خط تولید، تولید جنس جدید، رفع اشکالات پیش‌آمده در خط تولید، خرید ماشین‌آلات و بررسی افزایش انعطاف‌پذیری آنها) فعالیت بکند و یا با بخش نساجی موسسه استاندارد، اداره نساجی و پوشاک وزارت صنایع ، بخش نساجی وزارت کار (برای بررسی مسائل کارگری، کم‌کردن ضایعات و افزایش تولید و بهره‌وری)، بخش نساجی وزارت دادگستری (برای تعیین قیمت کارخانجات ورشکسته و برآورد کردن قیمت کالاهای نساجی)، سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی و مراکز تحقیقاتی مانند مرکز تحقیقات جهاد سازندگی همکاری بکند.”

گرایش تکنولوژی نساجی
در گرایش تکنولوژی نساجی، دانشجو با شیوه‌های تبدیل الیاف به نخ، نخ به منسوجات و روشهای تهیه سایر منسوجات نساجی که مصارف فنی، صنعتی و مخابراتی دارد، آشنا می‌شود.
مهندس عبدالحسین صادقی عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی امیرکبیر در معرفی این گرایش می‌گوید:
“تکنولوژی نساجی بیشتر به عملیات فیزیکی و مکانیکی می‌پردازد . یعنی در این بخش ، الیاف به یاری ماشین‌آلات در کنار یکدیگر قرار گرفته و طی یکسری فرآیندها تبدیل به نخ می‌گردد و سپس نخ‌ها به انواع پارچه تبدیل می‌شود.”
دکتر محمد معروفی استاد نساجی دانشگاه صنعتی امیرکبیر نیز در معرفی این گرایش می‌گوید:
“دانشجوی تکنولوژی نساجی نحوه تولید نخ، پارچه، قالی و موکت را مطالعه کرده و آموزش می‌بیند و تا حدودی با طراحی ماشین‌آلات نساجی و قطعات مختلف آنها آشنا می‌گردد. “
در جزوه معرفی رشته نساجی نیز که توسط جمعی از دانشجویان دانشکده نساجی دانشکده صنعتی امیرکبیر تهیه شده، آمده است که :
“در گرایش تکنولوژی نساجی دانشجو با شیوه‌های ریسندگی نخها، مقدمات بافندگی و بافندگی آشنا می‌شود و همچنین برای شناخت دستگاههای نساجی دروسی در ارتباط با علم مکانیک را می‌گذراند.

در کل ، دروس تخصصی این رشته عبارتنداز:
استاتیک و دینامیک: بررسی نیروهای وارد به اجسام ساکن و متحرک.
مقاومت مصالح : عکس‌العمل جامدات در مقابل نیروها و گشتاورهای وارد بر آنها.
ترمودینامیک: شناخت گرما و آثار آن و خواص گازها.
اصول ساختمان مواد پلیمری: آشنایی با مواد پلیمری.
علوم الیاف و فیزیک الیاف: آشنایی با ساختمان الیاف و فرآیند تولید آنها و خواص فیزیکی و مکانیکی الیاف.
ریسندگی ۱ و ۲ : آشنایی با نحوه تبدیل الیاف پنبه‌ای به نخ و ماشین‌آلات آنها.
ریسندگی الیاف بلند: آشنایی با نحوه تبدیل الیاف بلند مثل پشم به نخ و ماشین‌آلات آنها.
ریسندگی نخهای یکسره : معرفی نحوه ریسندگی نخهای نایلونی و فیلامنتی.
ریسندگی مدرن : آشنایی با روشهای جدید ریسندگی نخها.
مقدمات بافندگی و بافندگی ۱ و ۲ : نحوه آماده کردن نخهای ریسیده شده برای بافندگی و نحوه تبدیل آن به پارچه.
تکنیک بافت پارچه : طراحی پارچه روی کاغذ و نحوه دادن فرمان به ماشین بافندگی .
تجزیه فنی پارچه : روش به دست آوردن مشخصات پارچه از روی نمونه آن .
بافندگی حلقوی ۱ و ۲ : آشنایی با روشهای بافندگی تاری و بافندگی پودی.
رنگرزی، چاپ و تکمیل: آموزش رنگرزی و چاپ پارچه‌ها و همچنین نحوه تکمیل پارچه‌های تولید شده توسط ماشین‌های بافندگی .
کنترل کیفیت آماری: کنترل کیفیت تولیدات هر قسمت برای هماهنگی با قسمت بعدی یا جلب رضایت مشتری.
طرح و محاسبه کارخانه : چگونگی ایجاد یک کارخانه و ارائه طرح توجیهی برای یک کارخانه.”
گرایش شیمی نساجی و علوم الیاف
در گرایش شیمی نساجی و علوم الیاف دانشجو با طرز تهیه الیاف و نحوه کاربرد مواد شیمیایی در صنایع نساجی آشنا می‌گردد.
دکتر معروفی در معرفی گرایش فوق می‌گوید:
“دانشجوی گرایش شیمی نساجی در زمینه تولید الیاف، خواص الیاف، مواد رنگزا، خصوصیات مواد رنگزا، مواد تکمیلی و نحوه تکمیل مواد نساجی مطالعه می‌کند.”
مهندس صادقی نیز در معرفی گرایش شیمی نساجی می‌گوید:
“گرایش شیمی نساجی به عملیات شیمیایی صنعت نساجی می‌پردازد. فعالیتهایی مثل تولید الیاف، رنگرزی و یا عملیات تکمیلی که روی انواع منسوجات از جمله نخ، پارچه و … انجام می‌شود تا کالای نهایی آماده شده و مورد مصرف قرار گیرد.”
جزوه معرفی رشته نساجی دانشگاه صنعتی امیرکبیر نیز در معرفی این گرایش نوشته است که :
“در این گرایش اصول و کاربرد ماده‌های شیمیایی در صنایع نساجی بررسی می‌شود و درسهای اصلی آن با شیمی شروع شده و همگام با مطالعه این علم، دانشجویان دروس مربوط به فرآیندهای شکل‌گیری منسوجات را نیز مطالعه می‌کنند.

دروس تخصصی این رشته نیز عبارتند از:
استاتیک و مقاومت مصالح : بررسی نیروها و گشتاورهای وارد بر اجسام ساکن و عکس‌العمل آنها در مقابل این نیروها.
شیمی آلی ۱ و ۲ : آشنایی با سنتز مواد آلی و ایزومری.
شیمی تجزیه : بررسی محلولها، حلالها ، روشهای تعیین ‏PH‏ و …
ترمودینامیک کاربردی: بررسی خواص گرما روی گازها و اصول ترمودینامیکی.
شیمی فیزیک : بررسی سرعت واکنش‌ها، تعادلها و قوانین ترمودینامیکی.
مکانیک سیالات : بررسی سیالات در شرایط مختلف .
اصول شیمی پلیمر: شناخت پلیمرها و خواص و فرمولهای آنها.
اصول فیزیک رنگ : بررسی رنگها و خصوصیات آن.
تکسچرایزینگ: روشهای تثبیت الیاف مصنوعی ، روشهای ایجاد موج روی الیاف مصنوعی و … .
اصول شیمی رنگ و مواد واسطه : مطالعه سنتز و تولید رنگ.
تکنولوژی نساجی ۱ : آشنایی با ریسندگی الیاف بلند مثل پشم.
تکنولوژی نساجی ۲ : آشنایی با مقدمات بافندگی و بافندگی .
تکمیل ۱ و ۲ : بررسی روشهای تکمیل روی کالاهای نساجی از قبیل سفیدگری و ضد بید و ضد آب کردن منسوجات .”

توانایی‌های مورد نیاز و قابل توصیه :
مهندس نساجی یعنی کسی که با برنامه‌ریزی و فکر و منطق خود، مشکلات ایجاد شده در کارخانه‌های نساجی را حل کرده و پیشنهادات جدیدی برای بهبود تولید و افزایش سودمندی کار ارائه دهد. وظیفه‌ای که تنها به یاری توان علمی بالا و عادت به تفکر و تجزیه و تحلیل دقیق مسائل امکان‌پذیر است.
دکتر معروفی ضمن تاکید بر این امر می‌گوید: “دانشجوی نساجی برای رسیدن به کارایی فوق باید پایه‌ریاضی خوبی داشته باشد تا بتواند مشکلات موجود را تجزیه و تحلیل کرده و محاسبات لازم را انجام دهد. همچنین لازم است که به به کارهای مدیریتی علاقه‌مند باشد چون بیشتر فارغ‌التحصیلان این رشته مسوولیت بخشی از کارخانه‌های نساجی مثل سالن تولید و یا بخش کنترل کیفیت را بر عهده دارند.”
وی همچنین در مورد ویژگی‌های لازم برای هر یک از گرایشهای فوق می‌گوید: ‏
‏”در گرایش تکنولوژی نساجی بحث شناخت قطعات ماشین و روش ساخت آنها مطرح است. به همین دلیل دانشجوی این رشته باید در دروس فیزیک و مکانیک قوی باشد. دانشجوی گرایش شیمی نساجی نیز باید در درس شیمی قوی باشد چون زمینه فعالیت او به علم شیمی باز می‌گردد و در دانشگاه نیز دروسی مثل شیمی تجزیه، شیمی آلی و شیمی پلیمر را می‌گذراند.”

مهندس صادقی نیز در این زمینه می‌گوید:
“با توجه به این که صنعت نساجی پراشتغال‌ترین رشته صنعتی است و بیش از یک چهارم نیروی صنعتی کشور را در خود جای داده است، فارغ‌التحصیل این رشته باید توانایی کار با نیروی انسانی زیاد را داشته باشد و در ضمن به کار با ماشین‌آلات صنعتی نیز علاقه‌مند باشد.”
مهندسی صادقی در ادامه می‌گوید:
“یک نکته مهم که همه علاقه‌مندان به رشته نساجی باید به آن توجه داشته باشند، این است که همه فارغ‌التحصیلان رشته نساجی، مهندس نساجی موفقی نمی‌شوند. چون مهندس موفق کسی است که در دوره دانشجویی علاوه بر درس خواندن و امتحان دادن، با مسائل صنعت نیز آشنا شود. یعنی واحدهای کارآموزی را جدی گرفته و اگر به مناسبت‌های مختلف از کارخانه‌ای بازدید می‌کند، فقط ظاهر کارخانه را نبیند بلکه به دنبال مشکلات موجود در کارخانه بوده و سعی کند تا به یاری مطالبی که تا کنون فرا گرفته است، راهی برای حل مشکلات موجود بیابد. چنین دانشجویی مطمئنا پس از پایان تحصیلات مهندس موفقی خواهد بود و فرصت‌های شغلی خوبی نیز پیدا خواهد کرد.”

وضعیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر:
امکان ادامه تحصیل در این رشته در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا میسر می‌باشد.
وضعیت نیاز کشور به این رشته در حال حاضر :
البته فارغ‌التحصیلان این رشته با مشکلاتی نیز روبرو هستند. زیرا صنعت نساجی نیز مثل بسیاری از صنایع کشور به دلیل بحران‌های مالی و همچنین ضعف مدیریت با رکود نسبی روبرو است.
از سوی دیگر باید توجه داشت که صنعت نساجی به دلیل تنوع خود بازار جذب وسیعی دارد. یعنی این صنعت از یک سو شامل صنایع تولید و آماده‌سازی الیاف طبیعی و مصنوعی می‌شود و از سوی دیگر شامل سیستم‌های مختلف تولید نخ، پارچه و منسوجاتی مانند کف‌پوشها، فرش‌های ماشینی و انواع موکت می‌گردد و بالاخره باید به کارخانه‌های تکمیلی منسوجات مثل رنگرزی و چاپ اشاره کرد که فارغ‌التحصیلان این رشته را جذب خود می‌کند.”

پیش‌بینی وضعیت آینده رشته در ایران :
“در حال حاضر کارخانه‌های تولید منسوجات دچار رکود شده‌اند. در نتیجه تمایلی به جذب نیروی کار متخصص ندارند. اما همین رکود می‌تواند آینده روشنی را برای فارغ‌التحصیلان این رشته نوید بدهد چون اگر این رکود ادامه داشته باشد، صنایع داخلی توان رقابت خود را با منسوجات خارجی از دست می‌دهند و در نهایت متوجه می‌شوند که برای ادامه حیات نیاز به نیروی متخصص و کارآمدی دارندکه بتواند کیفیت کالا را بالا برده و قیمت تمام شده کالا راکاهش دهد و این به معنای زیاد شدن بازار کار برای مهندسین نساجی است . البته در حال حاضر نیز تعدادی از کارخانه‌ها بویژه کارخانه‌های خصوصی از مهندسین نساجی بخوبی بهره‌گرفته و از ماشین‌آلات پیشرفته‌ای نیز برخوردارند و در نتیجه وضعیت خوبی داشته و حتی کالاهایشان به خارج از کشور صادر می‌شود.
‏