فرش دستباف ايراني در انتظار نگاه واقع بينانه دولت
فرش دستباف محصول فرهنگ، هنر و تمدن اصيل ايراني است كه در طول قرن‌هاي متمادي با حفظ هويت و اصالت‌هاي خود، ايراني مانده و از اين پس نيز هيچ كشوري توانايي رويارويي با آن را ندارد. كيفيت، اصالت و جنبه‌هاي هنري فرش دستباف ايران همواره مورد خواست سليقه داخلي و خارجي اين عرصه بوده و بي‌رقيب است و هيچ كشوري قادر به تصاحب جايگاه ايران در اين حوزه نيست. اين نكته كه ديگر كشورهاي توليدكننده فرش دستباف با وجود اينكه خودشان صاحب تاريخچه قاليبافي هستند به كپي‌برداري از طرح‌ها و نقوش ايراني پرداخته‌اند واقعيتي است كه در مؤيد بي‌بديل بودن طرح‌هاي ايراني است. رقبايي مانند چين، هند، پاكستان، نپال و… اگرچه به توليد فرش ايراني مبادرت ورزيده‌اند اما نتوانسته‌اند نام بازار را به‌نفع خود تغيير دهند و اين بازار همچنان با نام فرش ايراني به فعاليت خود ادامه مي‌دهد
عليرضا قادري، موسس و عضو هيات‌رئيسه اتاق فكر فرش دستباف ايران معتقد است رقباي ايران در بازار فرش با روش‌هاي نوآورانه وارد ميدان نشده‌اند بلكه عواملي ديگر در اين عرصه نقش داشته كه يكي از آنها شرايط طبيعي بعد از وقوع انقلاب اسلامي، هشت سال جنگ تحميلي و تحريم‌هايي كه در طول اين سال‌ها ايران با آن مواجه بوده، مي‌تواند باشد. وي همچنين نبود مكانيسم صحيح براي مبادلات مالي با كشورهاي خارجي را يكي ديگر از فاكتورهايي برشمرد كه رقبايي مانند هند، چين، افغانستان و پاكستان از آنها استفاده كرده و وارد رقابت با ايران شده‌اند.
در كنار اين دو عامل بازاريابي، بازار‌سازي و بازارداري نيز همگي برعهده بخش خصوصي گذاشته شده و به‌رغم اينكه ما سازمان توسعه تجارت ايران را داريم عملا فعاليتي از سوي آنها در اين زمينه انجام نمي‌گيرد در حالي كه دولت در كشورهاي رقيب با بسترسازي‌هاي مناسب و به‌طور جدي اصول پشتيباني‌كننده‌اي را از صنعت فرش به عهده گرفته و فعاليت‌هايي را در راستاي برگزاري نمايشگاه‌هاي بين‌المللي، صادرات رايگان نيز انجام مي‌دهد.
بنابراين به جرات مي‌توان گفت فرش ايران نيازمند نوآوري نيست و در حال حاضر شايد 10 درصد از نقشه‌هاي اصيل ايراني نيز توليد نمي‌شود و اگر نقشه‌هاي اصيل همه مناطق ايران توليد شده و مورد حمايت قرار بگيرد به راحتي مي‌تواند جوابگوي همه سلايق مردم جهان باشد.
قادري با اشاره به اينكه فرش كالايي است كه در كنار ويژگي‌هاي تجاري يك كالاي هنري است و در هنگام توليد و عرضه بايد با توجه به ويژگي‌هاي هنري اين مراحل را انجام داد، گفت: مشكلي كه در اينجا با آن روبه‌رو هستيم اين است كه رقباي ايران كشورهايي هستند كه انفجار جمعيت و فقر دارند و به همين دليل با هزينه‌هاي بسيار پايين وارد بازار رقابت مي‌شوند. رقابت ما با كشورهاي ديگر بر سر نقشه‌هاي ايراني نيست بلكه آنها با كپي‌كردن طرح‌هاي ايراني به توليد فرش مي‌پردازند، در حقيقت علاقه جهاني به فرش ايراني موجب مي‌شود رقبا با وجود اينكه خودشان تاريخچه قاليبافي دارند به اين سمت گرايش پيدا كنند، در واقع بازار فرش ايراني است اما بخش اعظم آن از سوي كشورهايي مانند هند، چين، پاكستان و… توليد مي‌شود.
احياي كارگاه‌ها
همين موضوع باعث شده كارگاه‌هاي كوچكي كه در شهرستان‌هاي مختلف متعهدانه كار مي‌كنند به مرور تعطيل شوند. از طرف ديگر دولت سياست كارگاه‌هاي متمركز قاليبافي را در دستوركار خود قرار داده كه به نظر من مركز ملي فرش ايران به‌عنوان يك نهاد متولي و مجموعه دولت بايد قدري واقع‌بينانه‌تر عمل كند و با يك اراده راسخ در جهت حمايت و تقدم حفظ كارگاه‌هاي موجود قدم بردارد و با ارائه تسهيلات بيشتر باعث بقاي كارگاه‌هاي موجود شود. عملي كردن اين طرح كار سختي نيست و دولت مي‌تواند ارائه امتيازات را از كساني شروع كند كه در عرصه قاليبافي شناخته شده هستند و اجازه مي‌دهند دوره توليد سپري شود و سپس نتايج را ارزيابي و از اين طريق طرح متمركز كردن كارگاه‌ها را اصلاح كنند.
از تكنولوژي در قاليبافي نمي‌توان چندان استفاده كرد زيرا يكي از ويژگي‌هاي فرش كه آن را تبديل به يك هنر ـ صنعت كرده و باعث جهش آن شده، راه‌نيافتن تكنولوژي به اين شاخه هنري است.
تكنولوژي جايگاهي در هنر فرش ندارد
ما در هنر فرش نيازمند تكنولوژي نيستيم البته مي‌توان با استفاده از تكنولوژي روز امكاناتي را فراهم كرد كه تضمين‌كننده سلامت بافنده باشد و كمتر سلامت او را تهديد كند اما در ساير موارد چندان بر سرعت كار يا ويژگي‌هاي ديگر تاثير ندارد. با وجود اينكه چند سالي است كه استفاده از نرم‌افزار در طراحي فرش رايج شده اما نتيجه مثبتي را تاكنون نداشته و اين موضوع در حالي است كه مبتكر نرم‌افزار طراحي فرش نيز خود ما بوده‌ايم كه به مراتب اثرات منفي اين نرم‌افزار بيشتر از ثمرات مثبت آن بوده است. يكي از وجوه تمايز ما با كشورهاي ديگر در اين است كه ما طراحان چيره‌دستي داريم و طبيعتا زماني كه پاي نرم‌افزار به ميان مي‌آيد قابليت رقابت بيشتر مي‌شود چون امكان كپي‌برداري به راحتي فراهم خواهد شد. تقريبا از 80 سال پيش موضوع شناسنامه‌دار كردن فرش‌هاي ايراني مطرح بود تا بتوان از اين طريق فرش ايراني را از ساير توليدات متمايز كرد و زماني كه اين اقدامات انجام گرفت در بازار جهاني مورد استقبال قرار نگرفت و اخيرا نيز بحث كدگذاري كالاها مطرح شده كه من زياد موافق اين موضوع نيستم زيرا برخي از هنرمندان معروف كه آثارشان را با اسم و مارك خودشان جزو طرح قالي مي‌بافتند نيز با كپي‌برداري از آثارشان مواجه شدند و امروزه شاهد تعداد زيادي از اين كارها با مارك‌هاي مشابه هستيم.
به نظر من به جاي شناسنامه‌دار كردن يا كدگذاري فرش ايراني بايد دولت از طريق بانك‌ها و بيمه يك ضمانت‌نامه اجرايي تدوين كرده و از اين طريق از فرش ايراني حمايت كند تا به راحتي بتوان فرش اصيل ايراني را در بازار عرضه كرد.
تاكنون 20 مركز آموزش عالي در سرتاسر كشور داريم كه دانشگاه آزاد اسلامي سهم بسيار جدي‌اي در گرايش علمي به اين رشته داشته است كه در كنار اين موضوع از دانشگاه آزاد اسلامي توقع مي‌رود پايان‌نامه‌هايي را كه در اين زمينه هستند شناسايي كرده و ارتباطش را با چرخه توليد برقرار كند.
صادرات فرش ايراني كاهش نيافته است
محمدرضا عابد، معاون مركز ملي فرش ايران با بيان اينكه براي مقابله با رقبايي كه در بازار جهاني براي فرش ايراني پيدا شده، اقداماتي را در دست اجرا داريم كه از آن جمله پيگيري استانداردسازي كارگاه‌هاي قاليبافي در تمام شهرستان‌ها در نظر گرفتن جوايز صادراتي، هدفمندكردن بازار فرش، پرداخت پنج‌درصد يارانه براي ايجاد كارگاه و… همگي جزو برنامه‌هايي‌ا‌ست كه در دستوركار دولت قرار گرفته است.
وي با اشاره به اينكه ميزان صادرات فرش ايراني كاهش نيافته و علت اينكه جايگاه اين كالا در صادرات غيرنفتي پايين آمده اين موضوع است كه در سال‌هاي گذشته صادرات غيرنفتي محدود به كالاهاي سنتي مانند فرش، پسته، حبوبات و… مي‌شد افزود: امروزه صادرات صنعتي و پتروشيمي به اين ليست اضافه و تنوع محصولات زياد شده و همين امر باعث پايين آمدن جايگاه فرش شده است.
در پايان بايد گفت شايد رقباي ايراني با انگيزه‌هاي مالي بتوانند طرح‌هاي ايراني را كپي كرده و بخش اعظم توليد فرش ايراني را در جهان به خود اختصاص دهند اما هيچ‌يك نمي‌توانند اين موضوع را انكار كنند كه هنر نزد ايرانيان است و بس!
