تار و چله منحصر به فرش‌بافی نیست
در طي چند سال گذشته خبري مرتب بر روي خبرگزاري هاي مختلف داخلي قرار ميگرفت مبني بر اينكه يك مخترع ايراني قلم فرش بافي اختراع كرده كه با آن ميتوان به صورت دستي به بافت فرش يا موارد ديگر پرداخت. با پخش اين خبر از صدا سيماي ملي خبرگزاري هاي مختلف به سراغ آقاي ديوانگاهي مخترع اين دستگاه رفتند تا صحبتي با ايشان درباره آنچه كه ابداع كرده انجام دهند. در اين ميان صحبت‌هاي فراواني كه اين دستگاه نمونه خارجي دارد يا اينكه براي بافت فرش مناسب نيست و فقط با آن بر روي پارچه يا تابلو فرش ميتوان كار انجام داد. به همين منظور مجله نساجي كهن تصميم گرفت تا براي رفع شك و شبهه هاي پيش آمده به سراغ آقاي ديوانگاهي برود تا مستقيماً از ايشان درباره دستگاه اختراع شده سوالاتي را بپرسد .
متن كامل گفت‌وگو را در ادامه مي‌توانيد مطالعه بفرماييد.
معرفي كوتاهي از خودتان براي مخاطبان نشريه‌ي ما بفرماييد و اينكه چگونه ايده‌ي اصلي دستگاهي كه امروز با آن كار مي‌كنيد، شكل گرفت؟
من فارغ‌التحصيل كارشناسي ارشد در رشته‌ي مديريت صنعتي نساجي از دانشگاه (huddersfield) انگلستان، هستم. هميشه به صنعت فرش در ايران علاقه داشتم و بعد از اينكه درس‌هايم تمام شد، فرصتي پيش آمد كه بتوانيم سيستمي را طرح‌ريزي كنيم و درنهايت اولين دستگاه‌مان را در انگلستان، بيش از ۲۰ سال پيش بسازيم.
آن دستگاه اول خيلي مبتديانه بود اما شروع به كاركرد و ما در انگلستان با همكاري وزارت صنعت اين كشور طي ۱۵ سال دستگاه‌هاي متعددي ساختيم. پس‌ازآن به ايران برگشتم و آن دستگاه را به ايران آورديم و سعي كرديم در ايران آن را توليد كنيم.
دستگاه اولي را كه در ايران ساختيم، خيلي جالب نبود. به‌هرحال آگاه هستيد كه صنعت در ايران مانند كشورهاي پيشرفته‌ي دنيا، توسعه‌يافته نيست. ولي ما مي‌دانستيم كه چه‌كار خواهيم كرد. پس از آن با كمك تعدادي از شركت‌هاي مهندسي -كه پيش‌تر همكاري خوبي با ما داشتند- توانستيم دستگاه‌هاي جديدي بسازيم. امسال به ياري خدا ما براي اولين بار بعد از ۲۰ سال اين پروژه را تكميل كرديم و اكنون دستگاه‌مان خيلي خوب كار مي‌كنند.
مي‌خواهيم به‌طور تخصصي در مورد اين دستگاه صحبت كنيم. به‌طور علمي و دقيق بفرماييد اين دستگاه براي بافت چه چيزي مناسب است؟ فرش، پارچه يا لباس؟
اين سيستم، قرن‌ها پيش در ايران با يك سوزن انجام مي‌شد. آن‌ها از سوزن توخالي نخي را رد مي‌كردند و با فروكردن آن در پارچه، فرش مي‌بافتند كه به قول قديمي‌ها به «گوني‌بافي» معروف بود. دستگاهِ ما درصحنه‌ي بين‌المللي به (tufting gun) مشهور است؛ تفنگِ تافتينگ! ما نمي‌توانيم براي كلمه‌ي تافتينگ در زبان فارسي لغت معادل درستي پيدا كنيم؛ اما به‌طوركلي يعني سوزني در يك پارچه فرو مي‌رود و پرزي ايجاد مي‌كند و برمي‌گردد.
دستگاه ما اين كار را بسيار مرتب و با پرزهاي ۱۴-۲ ميلي‌متري و با سرعت‌هاي مختلف انجام مي‌دهد. اما دستگاهي كه آلماني‌ها ساختند هيچ شباهتي به دستگاه ما ندارد و به نام هافمن معروف شده است. آن دستگاه خيلي بزرگي است و كاركرد عالي دارد اما براي ما چه ازلحاظ مكانيك و چه به لحاظ بافت كاري متفاوت انجام مي‌دهد.
مدتي پيش، يكي از خبرگزاري‌ها از شما مصاحبه‌اي راجع به‌اين دستگاه، ترتيب داده و درنهايت ادعا كرده است كه شما نتوانستيد از دستگاه‌تان دفاع كنيد.
از آن‌ها عذرخواهي مي‌كنم، چون در آن مصاحبه با تلگرام سؤال‌ها و پاسخ‌ها مطرح مي‌شد كه طبيعتاً فضا به اين آزادي كه الان با مجله‌ي شما داريم، نبود و درواقع چند كاربر هم‌زمان باهم صحبت مي‌كردند؛ اما در مورد سوال شما، آن‌ها هر سوالي داشتند ما جواب داديم. همان‌طور كه من جلوي دوربين شما، به سؤالات شما جواب مي‌دهم. منتها من فكر مي‌كنم آن‌ها مانند الان اين موقعيت را نداشتند تا نمونه‌هايي را كه براي شما آورديم، ارائه دهيم تا ببينند (و همان‌طور كه مي‌بينيد اين نمونه كاملاً جديد است) و درنهايت باعث شد آن‌سو تفاهم ايجاد شود كه ما مي‌خواهيم چيزي را پنهان كنيم. به‌هرحال ما مسئله‌اي براي پنهان كردن نداريم.
سوالي كه از شما مطرح‌شده است اين بود كه اگر اين بافت روي تار و چله و با گره زدن انجام‌نشده و روي پارچه هم انجام مي‌شود، پس قلاب‌دوزي است و اينكه اسم قالي‌بافي را روي اين دستگاه بگذاريد، چندان درست نيست. در اين مورد توضيحي بفرماييد كه دستگاه شما قلم قالي‌بافي است يا قلم قلاب‌دوزي؟
در دنيا سيستم‌هاي فرش‌بافي مانند هافمن وجود دارد كه روي پارچه مي‌بافند و پرز و گره‌هاي درشت هافمن تا ۲۰ ميلي‌متر پرز دارند. سوال اين است كه آيا آن موارد هم قلاب‌دوزي و گلدوزي تعريف مي‌شود؟ اين بافتن روي پارچه يك روشِ فرش‌بافي است. شما نمي‌توانيد تار و چله را صرفاً منحصر به فرش‌بافي كنيد.
ما با تمام احترامي كه براي فرش‌بافي سنتي ايراني قائليم، دار قالي خيلي وقت‌گير است. علاوه بر آن بايد متذكر شوم كه ما فرش نمي‌بافيم و ما با دستگاه‌مان فقط تابلو فرش درست مي‌كنيم. ازنظر من و تمام متخصصاني كه اين دستگاه را به آن‌ها نشان داديم، كار ما بر روي فرش تعريف مي‌شود. چراكه قلاب‌دوزي بر روي يك جسمِ مسطح و نخي كه از پارچه رد مي‌شود و پرزي ندارد، تعريف مي‌شود؛ اما در مورد گلدوزي دستي، تعريفِ قلاب‌بافي درست است چراكه با سوزن انجام‌شده و با پرزي بر روي نخ تشكيل مي‌شود. ولي گلدوزي مسطح كه حتي ماشين‌هاي گلدوزي دنيا با آن گلدوزي مي‌كنند يا ماشين‌هايي كه قطعات كوچكي را با آن گلدوزي مي‌كنند مسطح است و بعيد است كه گلدوزي‌هاي اين دستگاه‌ها پرز داشته باشد. پس هر چه كه پرز داشته باشه -مثل چيزي كه به شما نشان داده‌ام- را نمي‌توان قلاب‌دوزي تعريف كرد.
نمونه‌هايي از اين دستگاه در ساير مناطق جهان چون چين، هنگ كنگ و به قول خودتان در آلمان توليدشده است. به‌طور عمده دستگاه شما با آن دستگاه‌ها چه تفاوتي دارد؟
به‌طوركلي مكانيك دستگاه ما با نمونه‌هاي آن‌ها فرق مي‌كند؛ يعني مكانيكي كه اصول ساختِ فني و مهندسي كه آن را دربر دارد، كاملاً متفاوت است. درواقع دستگاه هافمن يك الگوي مهندسي دارند و دستگاه ما يك الگوي ديگر.
اما به‌هرحال كاري كه دستگاه شما و آن دستگاه‌ها انجام مي‌دهند، درمجموع همان كار است؟
خير، دستگاه‌هاي هافمن گره‌هاي درشت توليد مي‌كنند و نمي‌توانند گره‌هاي ظريف روي پارچه بزنند؛ اما براي ما گره‌هاي ظريف را پوشش مي‌دهد. ده‌ها دستگاه هافمن در جهان كپي شده است كه همگي آن‌ها بزرگ و سنگين هستند و از ۸ تا ۱۰ كيلو وزن‌دارند و بايد از سقف آويزان شوند و با دودست نگه‌داشته شوند تا بتوانند روي يك مساحت بزرگي ببافند. اما دستگاه ما مي‌تواند تصوير يك فرش بسيار ظريفي را ببافد و هيچ دستگاه ديگري در دنيا چنين كاري نمي‌تواند به ظرافتي كه دستگاه ما دارد، ببافد.
آموزش دستگاه شما براي افراد مبتدي كه مي‌خواهند كار با دار قالي را ياد بگيرد، چه مدت‌زمان لازم است تا آن را ياد بگيرند؟
آموزش در اين زمينه مثل هر رشته‌ي ديگري است. برخي افراد، آن هنر را در وجودش دارند. مثلاً در ميان كساني كه در كارگاه‌هاي ما شركت كرده‌اند، افرادي كه با چرخ‌خياطي كاركرده‌اند زودتر ياد مي‌گيرند و مثلاً فردي هم بود كه بعد از دو هفته كار با آن را يادگرفت. ما دو مرحله‌ي آموزشي داريم؛ يكي آنكه افراد مي‌آموزند تا به دستگاه عادت كرده و آن را مانند قلم هدايت كنند و به‌اصطلاح فوت‌وفنش را ياد بگيرند؛ و مرحله‌ي دوم، آموزش حرفه‌اي مي‌شود و شما مي‌توانيد گلدوزي و فرش‌بافي كنيد و كالاهايي درست كنيد كه تمام جهان و ايران خريدار آن باشد.
اگر صحبت پاياني با مخاطب‌هاي نشريه‌ي ما داريد، بفرماييد.
ما خودمان را وقف اين دستگاه كرديم. چراكه از همه‌چيز گذشته، اين دستگاه بسيار اشتغال‌زاست. مثلاً وقتي آلماني‌ها دستگاه هافمن را حدود۳۰ سال پيش ساختند، همان‌جا متوقف نشدند. امروزه هزاران نفر با آن كار مي‌كنند. ما هم مي‌خواهيم كه مردم از اين دستگاه استفاده كنند زيرا كه استفاده از آن جالب و هيجان انگيزه است.
علاوه بر آن، ما اين هنر را در ايران داريم اما آلمان اين هنر را ندارد. ما مي‌توانيم با آن كيف و كفش بسازيم و گاهي تعجب مي‌كنيم كه چه موارد زيادي ميتوان با آن ساخت! ما هدفمان اين است كه با كمك نشريه‌ي محترم «كهن» و ساير دوستان‌مان اين دستگاه را به اسم ايران و در ايران گسترش دهيم و از آن همه بتوانند استفاده كنند.
تحریریه مجله نساجی کهن
ارسال مقالات و ترجمه جهت انتشار در سایت : info@kohanjournal.com
