گشت وگذاری در بازار صنعت چرم ایران و چالش های پیش رو

استقبال از زمستان با چرم ایرانی

نویسنده: گالیا توانگر

حالادیگر چرم فقط به رنگ مشکی و قهوه ای سوخته نیست. هر رنگ دل انگیزی را که مایل باشیم می توانیم به چرم اضافه کنیم؛ صورتی، سبز پسته ای، آبی، نیلی و… حقیقتا چشم دوختن به این کت های زیبای بادوام هر بیننده ای را مسحور می کند. قیمت کت های چرم از ۳۵۰ هزار تومان شروع می شود و تا یک میلیون تومان بالامی رود. شاید در نگاه اول فکر کنید چرم پوشی ویژه طبقه ای خاص با درآمد خاص است.

اما یک خانواده با مدیریت اقتصادی آگاهانه، متوجه است که این ۴۰۰ هزار تومان میانگین را اگر توانایی پرداخت آن را داشته باشد برای پوششی صرف می کند که لااقل ۵ سال تا حداکثر ۲۰، ۳۰ سال برایش کار می کند. چرم ایرانی مثل قالی ایرانی است. هر چه کار کند اتفاقا بیشتر جا می افتد و خوش تر بر روی شانه ها قرار می گیرد.
چرم ایرانی به ویژه پوشاک چرم نسبت به کشورهای اروپایی ارزان تر است. حتی توریست ها هم متوجه این موضوع شده اند و هر وقت به خیابان فردوسی راسته چرم فروشان پایتخت سر می زنند، بدون خرید کت، کیف، کفش و چکمه چرم ایران از راه برنمی گردند. آیا این ویژگی ها کافی نیست که برای توسعه این صنعت ایرانی همت مضاعفی به خرج دهیم؟
اگر بگوییم بنیانگذار صنعت چرم به ویژه در بخش پوشاک ایرانیان بوده اند، به گزاف نگفته ایم. در اکثر کتاب های تاریخی آمده است که ایرانیان اولین قومی بودند که به خواص چرم پی بردند و نیز اولین قومی بودند که از چرم برای خود لباس و سایر ملزومات زندگی و ابزارآلات جنگی را تهیه کردند.
در کتاب اول تاریخ هرودوت آمده است؛ وقتی هراکلیوس قصد حمله به ایران را داشت دهقانی سالخورده جلوی او را می گیرد و به او می گوید: «سرور من! شما به جنگ قومی می روید که به مردم چرمینه پوش معروفند.» و وی را از جنگ با ایرانیان برحذر می دارد. وجود نقوش موجود در تخت جمشید گواه دیگری بر این ادعاست. پیدا شدن جسد مردی در معدن نمک حمزه لوی زنجان که متعلق به ۲۵۰۰ سال پیش است در حالی که شلوارک چرمی بر تن و چکمه چرمی به پا داشت نیز گواه دیگری است.
در افسانه های ایرانی درفش کاویانی که کاوه آهنگر آن را به عنوان نماد مبارزه با ظلم برگزید عبارت بود از پیش بندی چرمی که در هنگام آهنگری آن را برای حفاظت به خود می بست. همه این موارد ذکر شده دلایلی است بر قدمت این هنر و صنعت در ایران.

رقابت در این بازار به خواب رفته است!
چرم شهر ورامین نزدیک ترین کارخانه های چرم به پایتخت را در خود متمرکز کرده است. در هزار توی دباغخانه های چرم شهر ورامین کارگران دائمی و فصلی که بیشتر از نوع فصلی هستند، با دست های زمخت شده پشته های چرم انباشته شده را جابه جا می کنند. این چرم ها برای دوخت به تولیدی ها فرستاده می شود. وقتی صنعت پوشاک چرم توسعه پیدا کند، صدها شغل وابسته به این صنعت نیز رونق می گیرد. دکمه، زیپ، خیاطان، طراحان و…
اما چرا کارگران این صنف باید فصلی باشند و از حمایت لازم و دلگرمی برخوردار نشوند. چرا باید در هزار توی این صنعت نیز کارگران خارجی بدون بیمه و مزایا در اولویت باشند؟

عادل احمدی ۱۲ سال و امیر شریفی باسابقه ۲۰ سال فعالیت در بازار چرم دو فروشنده هستند که معتقدند فروش پوشاک چرم مختص سه ماه از سال یعنی ماه های آبان، آذر و دی است. امیر شریفی می گوید: «صرفا فروختن پوشاک چرم مثل کت، پالتو و بارانی چرم برایمان صرف نمی کند، لذا مجبوریم محصولات دیگری مثل کمربند، کیف های پولی جیبی، کلاه پوستی و… را نیز وارد مغازه کرده و در کنار سایر کارها بفروشیم. از آن سو تولیدکننده هم به دلیل هزینه های بالای تولید و سود کم مجبور است کارگر فصلی استخدام کند که مزایا کمتر بپردازد. کارگران این صنف زیاد به کارشان دلگرم نیستند و تولیدکننده هم به جای توسعه در اندیشه حفظ همان چیزی است که فعلادارد.»
از عادل احمدی می پرسم: «داستان پرآوازه چرم تبریز به کجا انجامیده است؟»
وی پاسخ می دهد: «تبریز بیشتر کفش چرم تولید می کند، اما آیا صنعت چرم فقط به تولید کفش چرم خلاصه می شود؟! الان چرم شهر ورامین حرف اول را در تولید پوشاک چرم می زند. باید به توسعه همه جانبه صنعت چرم فکر کرد.»
آیا بین مغازه های راسته چرم فروشان پایتخت رقابت هم وجود دارد؟
این بار شریفی پاسخ می دهد: «ما همگی قیمت هایمان نرمال است. اگر بالابفروشیم، به ضرر خودمان است چون همین چند تا مشتری را هم از دست می دهیم. رقابت که بین ۲۰، ۳۰ تا مغازه نباید باشد، رقابت باید بین تولیدکنندگان و کارخانه داران چرم شکل بگیرد، آن هم با حمایت دولت و به صورت سالم. وقتی تولید رونق داشته باشد، مشتری هم جنس خوب را بشناسد و خواهان کت با دوام چرم باشد، خود به خود چرخ بازار می چرخد. کم کم قیمت ها با تقاضای زیاد پایین می آید. آن وقت آن مغازه ای که قیمت مناسب تری دارد، مشتری بیشتری خواهد داشت و چون تقاضا هم به پشتوانه تبلیغات خوب رشد پیدا می کند، مغازه دار سودش را می برد. اما الان نه چنین رقابتی در بازار وجود دارد و نه چنین تبلیغاتی برای جلب نظر مشتری شکل گرفته است.»
احمدی به واقعیت تلخی اشاره می کند. وی می گوید: «همین امسال چند تا از مغازه دارهای همین راسته ورشکسته شده اند، چرا که نمی توانند حتی پول اجاره مغازه شان را دربیاورند. فشار بیشتر روی مغازه دارهایی است که مغازه از خودشان نیست و مغازه را اجاره کرده اند.»

توسعه صنعت چرم شانه به شانه توسعه گردشگری
قنبری ۲۰ سال است که در صنف پوشاک چرم فعالیت دارد. اما دیگر فروشگاه پوشاک چرم منحصراً به فروش پوشیدنی ها تعلق ندارد. در یک فروشگاه پوشاک چرم از کیف پول جیبی گرفته تا کلاه پوستی و کمربند و حتی تابلو نقاشی چرم هم می توان پیدا کرد.
از قنبری درباره چکمه ها و کیف های چرم مارک ایتالیایی سوال می کنم که چندین برابر قیمت گاه تا یک میلیون تومان در فروشگاه های خاص بالای شهر به فروش می رسند. آیا تضمینی برای ایتالیایی بودنشان وجود دارد؟ اساساً چرم ایتالیا برتری خاصی دارد؟ چطور می توان تشخیص داد چرم از کدام کشور آمده است؟
این فروشنده پاسخ می دهد: «ایران تولیدکننده بهترین چرم است. حتی سایر کشورها مثل ترکیه و ایتالیا هم چرمشان را از ایران تامین می کنند، آنها فقط به طراحی و دوختشان فخر می فروشند. چنانچه این صنعت در داخل توسعه پیدا کند و ماشین آلات مکانیزه تر شود، مطمئناً تولیدات ایران برتری خواهد داشت.
برای تشخیص این که فلان چرم از کجا آمده، شناسه خاصی وجود ندارد. اگر فروشنده معتقد است چکمه ای که می فروشد ایتالیایی است باید در فاکتورش قید کند. تنها این مورد نوعی ضمانت برای نقل قول فروشنده به حساب می آید. باز هم می گویم حتی چکمه با مارک خارجی تا هشتاد درصد امکان دارد مواد کارش چرم ایران باشد.»
وی یکی دیگر از راه های جلب مشتری را تبلیغات قوی و نیز توسعه گردشگری دانسته و می گوید: «حتی خارجی ها هم متوجه شده اند که قیمت پوشاک چرم در هیچ کجای دنیا حتی ترکیه به اندازه ایران مناسب نیست. توریست ها معمولادست خالی از این بازار بیرون نمی روند. به ویژه این که آب و هوای اروپا سردسیری است. در نتیجه اگر صنعت گردشگری را توسعه دهیم به موازات آن صنایع بسیاری از جمله این صنعت رونق دو چندانی می گیرند.»

مکانیزه کردن صنعت چرم از ضروریات است
حبیب سلیم بیات یکی دیگر از کار کشته های این صنعت این کار را از مغازه کفش فروشی پدرش ۳۵ سال پیش شروع کرده و امروز یکی از سرمایه گذاران و مشاورین بزرگ پوشاک چرم ایران است.
وی به صراحت می گوید: «اگرچه ۲۵ سال اول سختی زیادی کشیدیم، ولی الان مدت ۱۰ سال است که راه های ترقی باز شده اند. من اولین مغازه ام در خیابان نوفل لوشاتو بود. آن روزها سختی کار را تحمل می کردیم. هر چه جلو آمدیم، تلاش تولیدکننده ها برای توسعه پررنگ تر شد. خود ما کلی جنگیدیم تا به اصناف بقبولانیم که صنعت چرم فقط معطوف به پوشاک نیست و می توان محصولات دیگر چرم را نیز نظیر کمربند، کلاه، کیف و… وارد فروشگاه ها کرد.»
وی یکی از راه های اصلی توسعه این صنعت را جذب توریست عنوان کرد و می گوید: «لزومی هم ندارد که توریست فقط از کشورهای خارجی و اروپایی باشد. می توان با کشورهای عربی نظیر سوریه و لبنان تجارت خوبی رقم زد.
الان عرب ها به ویژه سوریه ای ها، لبنانی ها، سعودی ها و اماراتی ها بسیار خواهان محصولات چرم ما هستند. تبلیغات چرم ایران در این کشورها باید به صورت پررنگ تری صورت گیرد. ترکیه ای ها برای این که از آذربایجان و ارمنستان جذب توریست کنند به تمهیدات زیرکانه ای روی آورده اند. مثلاماشین برایشان رایگان می گذارند. بعداً هزینه ایاب و ذهاب را روی پول هتل ها و یا درصدی روی قیمت محصولات چرمشان می کشند.
ما هم ناگزیریم به توریست تسهیلاتی بدهیم تا بیاید و خرید کند. فصل فروش ما نباید تنها به آبان، آذر و دی خلاصه شود.»
وی که همین اواخر با دوستانش از کارخانه های چرم در ایتالیا دیدن کرده، برایمان توضیح می دهد: «در ایتالیا دستگاه های برش لیزری چرم را دیدیم که کار یک ساله را در عرض ده روز تحویل می دهند. هر یک از این دستگاه ها ۲۰۰ میلیون تومان است. اگر بخواهیم رونقی در این صنعت داشته باشیم، دولت باید به تولیدکننده وام بدهد تا تجهیزاتش را مکانیزه کرده و بر کیفیت و کمیت تولید بیفزاید. الان هیچ مدلی از این دستگاه برش را در کشور نداریم.»

صنعت چرم برای اشتغال زایی جوانان
اهمیت تولیدات چرمی در بین صنایع دستی تا حدودی مربوط به ساختمان فیزیکی آن است، زیرا چرم ماده ای است که طی جریان دباغی می توان آن را مانند مخمل، نرم کرد و یا با حرارت شدید فرم های گوناگون به آن داد.
مراحل آماده سازی چرم شامل خیساندن یا مرحله شست وشو در حوضچه های مخصوص، مرحله موزدایی یا آهک زنی، مرحله آهک زدایی، مرحله لش زدایی، تمیز کردن رخ پوست، مرحله آنزیم دادن، دباغی کردن، آبگیری، تراش، ورقه کردن، جور کردن است که حتی می توان روی آن قلمزنی انجام داد.
چرم به دلیل قابلیت و خصوصیات آن با تکنیک های متعددی کار می شود از جمله: قالب گیری، بافت و دوخت، حکاکی و قلمزنی روی چرم، نقاشی روی چرم، سوخت و معرق چوب، گلدوزی روی چرم و باتیک چرم.
دقت کنید که اگر این صنعت رونق همه جانبه پیدا کند، چه تعداد از جوانان هنرمند را نیز می توان به کار گرفت!
تصور کنید حاشیه کت های زنانه نقاشی گل و مرغ روی چرم انجام شود، آیا چنین هنری و صنعتی از دید هنردوستان و حتی مشتاقان هنر ایرانی پنهان خواهد ماند؟
ما هزار و یک راه برای اشتغال زایی پیش رو داریم که تنها به چند کانال محدود چسبیده ایم و در پی توسعه صنایع بومی ایرانی نیستیم. خیلی از هنرمندان هستند که با استفاده از قلم زنی روی چرم تابلوهای بی نظیری خلق کرده اند. همه اینها اشاره های امیدبخشی برای اشتغال زایی جوانان است که ما ساده از کنارشان می گذریم.

روزنامه کیهان، شماره ۲۰۰۹۵ به تاریخ ۲۲/۹/۹۰، صفحه ۵ (گزارش روز)