قدیمی ترین فرش موزه متعلق به قرن دهم هجری, با طرح لچک ترنج کاشان
دانلود نسخه دیجیتال مجله کهن
ریزبافت‌ترین فرش موزه متعلق به کارگاه “عم اوغلی” است که در زمان دربار پهلوی فعالیت داشته است. تعداد زیادی از فرش‌های بافته شده در کارگاه‌های “عم‌اوغلی” در حال حاضر در کاخ‌های سعدآباد و نیاوران موجود است. ریزبافت‌ترین فرش موزه با ۱۲۰ رج و طرح افشان در نمایشگاه دائمی موزه در معرض نمایش است.
فرش‌ها و گلیم‌های متعلق به مناطق پنج‌گانه کردستان که شامل شهرهای سنندج، بیجار، کاکابر و سنقر می‌شود به خاطر بافته‌های زیبا و مرغوب، بافت‌های سنگین و قالی‌های دوپوده و پشمی بسیار جذاب و دیدنی است. از فرش‌های متعلق به این منطقه در موزه فرش تعداد زیادی وجود دارد که از مهم‌ترین آنها می‌توان به طرح ” ترنجدار توسباغه” اشاره کرد که در اواخر سده سیزدهم هجری در سنه بافته شده است.
نقش “هراتی” یا “ماهی درهم” نیز یکی دیگر از قالی‌های منحصر به فرد موزه فرش است. به گفته بیضایی، این قالی تنها قالی موجود در موزه فرش است که طرحی واقع‌گرایانه از ماهی را به بیننده نشان می‌دهد. نقش ماهی‌ها در قالی‌های “هراتی” معمولا به شکل برگ کنگر، کوچک و خمیده است. این نقش که ریشه در فرهنگ ایرانیان و باورهای آنها دارد، مربوط به دوران مهرپرستی ایرانیان است. آن زمان، پیش از آنکه زرتشت پیامبر ایرانیان شود این باور در میان مهرپرستان وجود داشت که زرتشت نشسته بر نیلوفر و توسط چهار ماهی به سطح آب هدایت می‌شود. از این روست که نقش ماهی در طرح‌های هنرمندان قالیباف این دوره بسیار دیده می‌شود.
وجود فرش‌ها و قالیچه‌های مصور از دیگر جذابیت‌های نمایشگاه دائمی موزه فرش تهران است که بخش‌هایی از ادبیات، اسطوره‌ها، مذهب، و فرهنگ و هنر غنی و ماندگار ایرانی را در قالب تار و پود فرش‌ها به تصویر می‌کشد. این قالی‌ها و گلیم‌ها جایگاه ویژه‌ای به لحاظ قدمت، زیبایی و مهارت قالیبافان دارند که این زیبایی را از پیشینه فرهنگی، تاریخی و ادبی مردمان ایران وام گرفته‌اند.
گلیم “طرح محرابی تصویری حضرت عیسی (ع) با حواریون” بافت کردستان یکی از نمونه‌های بی‌نظیر موزه فرش تهران است که در زمینه اصلی و طلایی رنگ آن حضرت مسیح(ع) را با سه تن از حواریون و نقوش تزئینی دیگر می‌توان دید.
به گفته نسترن نیک‌نژاد، موزه‌دار و مسئول اموال فرهنگی موزه، علاوه بر شاهکارها و فرش‌های منحصر به فردی چون قالیچه میرزا کوچک‌خان جنگلی فرش پازیریک و فرش منطقه‌آلبروج می‌توان به بزرگ‌ترین فرش موجود در موزه که متعلق به نود سال پیش است، اشاره کرد که بافت شهر مشهد است. این فرش با اندازه ۷۳/۱۳ در ۳۸/۹ متر بزرگ‌ترین فرش موزه با طرح لچک‌ترنج محسوب می‌شود و کتیبه‌ای با عنوان “مشهد رهامی” دارد. کوچک‌ترین فرش موزه نیز با تصویری از نورعلی‌شاه متعلق به هشتاد سال پیش، در اندازه ۱۷در ۵۰/۱۷ سانتی‌متر است که به دست قالیبافان ماهر کاشانی بافته شده.
موزه فرش تهران در طول سالیان فعالیت خود از سال ۱۳۵۶، فعالیت‌های متعددی را برای حفظ و ارائه شاهکارهای دستباف ایرانی به علاقه‌مندان در سراسر جهان کرده است. این مرکز با ارائه صدها کتاب درباره فرش‌های ایرانی و قالی‌های مشرق زمین در کتابخانه تخصصی خود، شرایط مساعدی برای پژوهش هنرمندان و پژوهشگران در حوزه هنر و صنعت فرش فراهم آورده است. این موزه، همچنین، به همت مسئولان و دست‌اندرکاران خود در طول سی‌سال فعالیتش نمایشگاه‌های متعددی در تالارهای خود برگزار کرده است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به نمایشگاه سجاده‌ها و قالی‌های طرح محراب سده دهم تا چهاردهم، نمایشگاه قالی‌های گل برجسته از قرن هشتم تا دوره معاصر نمایشگاه فرش‌های باغی، نمایشگاه طرح قالی و نمایشگاه تأثیر بنای قدسی روی فرش اشاره کرد.
نمایشگاه تأثیر بنای قدسی روی فرش تازه‌ترین نمایشگاهی است که در حال حاضر، در تالار فوقانی موزه فرش در حال برگزاری است. به گفته بیضایی، فرش‌های این نمایشگاه از مجموع فرش‌های موجود از گنجینه فرش موزه و با موضوع تأثیر معماری و بنا بر طراحی فرش انتخاب شده‌اند. اکثر فرش‌های انتخاب شده برای نمایش در این نمایشگاه متعلق به دوره قاجار و برخی از آنها مربوط به دوره صفویه است که در آنها تصویر بنایی خاص، تزئینات گچبری‌ها و کاشیکاری‌های ساختمان‌ها به عنوان طرح و نقش اصلی فرش‌ها دیده می‌شود.
