صادرات، شاه کلید بقای واحدهای تولید فرش ماشینی

تهیه و تنظیم: دکتر منصور دیاری

از سال ۱۳۵۳که اولین فرش های ماشینی ایران در کارخانجات مخمل و ابریشم کاشان و فرش راوند بافته شد، صنعتی در ایران بنا نهاده شد تحت عنوان صنعت فرش ماشینی که طی عمر  ۴۳ ساله خود افت و خیز های فراوانی را تجربه کرده است. در یک نگاه کلی عمر ۴۳ ساله صنعت فرش ماشینی را می توان تقریبا به دو نیمه کاملا متفاوت از یکدیگر تفکیک نمود: نیمه اول از تولد (سال ۵۳) تا اواخر دهه ی ۶۰ هجری شمسی بمدت تقریبا ۱۷ سال و نیمه دیگر از اوایل دهه ی ۷۰ هجری شمسی تا به امروز.

طی ۱۷ سال سال نیمه اول، تنها نزدیک به ۲۰ شرکت تولیدی فرش ماشینی راه اندازی و مشغول فعالیت بودند. کارخانجاتی نسبتا بزرگ با پراکندگی جغرافیایی در سطح ایران (کاشان، مشهد، یزد، اصفهان و … ). توسعه ای آرام همراه با بازاری بکر و دست نخورده . به جرات می توان گفت هر آنچه تولید می شد فروش می رفت و حتی در دهه ی ۶۰ هجری شمسی بدلیل وقوع جنگ تحمیلی و مشکلات اقتصادی ناشی از آن بویژه کاهش قدرت خرید مردم، فرش ماشینی بصورت حواله ای پیش فروش می گردید. عدم توسعه ی تعداد کارخانجات فرش ماشینی در نیمه ی اول دلایل متعددی دارد که از جمله می توان به این موارد اشاره نمود: مقاومت مسوولین در اعطای مجوز بدلیل آنکه توسعه تولید فرش ماشینی را به زیان هنر-صنعت فرش دستباف ایران می دانستند، وقوع انقلاب و پس از آن جنگ تحمیلی که سرمایه گذاری های جدید صنعتی در کشور را دچار وقفه ای موقت نمود، مقاومت و تلاش فرهنگی مردم برای استفاده از فرش دستباف و به نوعی نپذیرفتن فرش ماشینی به عنوان کالایی مصنوعی.

اما با رشد جمعیت جوان در دهه ی ۶۰ هجری شمسی و نیاز بیشتر به لوازم خانگی و فرش ماشینی از طرفی و ضعیف شدن قدرت خرید مردم (در تهیه فرش دستباف) تقاضا به شدت فزونی یافت و بازار بسیار بزرگی برای این کالا بوجود آمد که حتی سبب خرید و فروش حواله های پیش فروش فرش ماشینی کارخانجاتی مثل فرش راوند گردید.

در اواخر دهه ۶۰ هجری شمسی و پس از پایان یافتن جنگ تحمیلی، نگاه دولتمردان عوض شد و به یکباره سیاست درهای باز به روی سرمایه گذاران قوت گرفت. چون کشور پس از جنگی ۸ ساله و ویرانگر نیاز به بازسازی داشت. از این رو از اوایل دهه ی ۷۰ هجری شمسی تاسیس قارچ گونه کارخانجات فرش ماشینی آغاز شده و سپس شدت گرفت. جای بسی خوشبختی این که تمام تاسیس و توسعه در این صنعت کاملا توسط بخش خصوصی یعنی مردم شکل گرفت. شهرهای چون کاشان، مشهد، اصفهان، یزد، آران وبیدگل و … از پیش قراولان تاسیس کارخانجات فرش ماشینی بودند و در این میان منطقه ی کاشان-آران وبیدگل گوی سبقت را از دیگران ربود، به گونه ای که بیش از۷۰ درصد کل توسعه صنعت فرش ماشینی ایران به این منطقه اختصاص یافت. به یکباره و طی یک دوره تقریبا ۲۰ ساله (همان نیمه دوم) تعداد کارخانجات فرش ماشینی ایران از حدود ۲۰ واحد تولیدی به رقم باور نکردنی ۱۰۵۰ واحد تولید فرش ماشینی رسید.

مقاله نوشته شده به صورت کامل در شماره ۴۴ مجله کهن آمده است که تا چند روز دیگر در اختیار مشترکین قرار خواهد گرفت.