توجه به طراحی ضامن پیشرفت صنعت فرش ماشینی

مصاحبه با آقای یاسر امین محبوب- طراحی فرش زروان
محبوبه قایدی – مجله نساجی کهن :: شرکت طراحی فرش زروان در دوازدهم اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۳ با هدف ارائه خدمات تخصصی در زمینه طراحی انواع فرش و دستبافته تاسیس شد و تلاش مستمری را در جهت افزایش سطح کیفی تولیدات و خدمات تخصصی خود آغاز نمود. در بخش طراحی فرش این شماره از مجله  کهن با جناب آقای یاسر امین محبوب مدیریت این شرکت گفتگویی را انجام داده ایم که از نظر می گذرانید.

– لطفاً در رابطه با سوابق و فعالیت های شرکت زروان بیشتر توضیح فرمائید؟
کلمه زروان به معنی آیینی ایرانی و بسیارکهن است که به پیروان مانی نقاش اطلاق می شد. زروان سمبل نبوغ اعجاب انگیز در نگارگری است. طراحی انواع نقشه های تلفیقی ایرانی و اروپایی برای فرشهای ماشینی و دستباف با توجه به سبک و سلیقه روز و با توجه به افزایش رقابت میان تولید کنندگان انواع کفپوشهای منسوج و ورود ماشینهای اتوماتیک در منطقه، توجه به طرحها و نقشه های جدید منطبق با بازارهای داخلی و خارجی و تغییر سبک و سیاق معماری داخلی را افزایش داده است. به این جهت آتلیه طراحی فرش زروان تیم طراحی را جهت برطرف سازی نیاز تولید کنندگان فرش دستباف و ماشینی تشکیل داده و هم اکنون مشغول ارائه خدمات می باشد.
تمامی طرحها با توجه به نیاز بازار و مشتری در سبکهای مختلف کلاسیک ایرانی، فرانسوی، ترک و تلفیقی در طی سه مرحله و با نظارت مشتری تهیه می شوند و در تمامی مراحل نظرات مشتری در ارتباط با طرح و رنگبندی مد نظر قرار می گیرد.

– لطفاً در رابطه با سوابق علمی و عملی  خودتان بیشتر برای خوانندگان ما توضیح دهید؟
اینجانب فارغ التحصیل دانشگاه هنریزد، واحد اردکان در رشته فرش، با گرایش طراحی بوده و شاگرد اساتید گرانقدر طراحی چون استاد امیر حسین افسری کاشانی-استادکریم میرزایی و استاد منصور تامسون  می باشم، و پیرامون سوابق پژوهشی نیز در زمینه فرش دستبافت هریس (منطقه آذربایجان) با استاد سیاوش آزادی «پدرفرش ایران» و بزرگترین کلکسیونر فرشهای آنتیک در جهان و استاد ارجمند جناب تورج ژوله فعالیت داشته ام.  طی این دوران در بیش از ۱۷ نمایشگاه داخلی فرش دستبافت و ماشینی آثار خود را به نمایش گذاشته ایم.

– صنعت فرش ماشینی در ایران را چطور ارزیابی میکنید؟
صنعت فرش ماشینی مشتمل بر۳ گزینه می باشد که در این فرصت قابل بحث است:
۱- ماشین آلات صنعتی۲- مواد اولیه و متریال ۳- رنگرزی و ریسندگی
در قسمت ماشین آلات، آخرین دستگاه ها و ماشین آلات در اختیار کارخانجات فرش ماشینی می باشد و بلافاصله پس از تولید این دستگاه ها توسط شرکتهای شونهر و وندویل، وارد ایران می شود و مورد بهره برداری قرار می گیرد ولیکن در قسمت دوم اگر دقت بیشتری به نوع بافت و مواد اولیه ای که دستگاه ها با آن می بافند بیاندازیم، می بینیم که حدود ۸۰ درصد این ماشین آلات برروی اکریلیک متمرکز شده اند و خبر چندانی از بافت پلی  استر، پشم طبیعی و … نیست که طبیعتا آن هم نیاز بازار ایران به این گونه محصولات با این مواد اولیه میباشد. و نکته مهمتر اینکه بافتها به چند نمونه بافت محدود شده اند و خبری از بافتهای تلفیقی که در ترکیه دیده می شود نیست، از قبیل (فرش گلیم، حجم بافی، فریز، شنل، شگی و …) و یا انحصاراً در اختیار چند کارخانه محدود با میزان تولید محدود می باشد که باز این موضوع هم دلایل خاص خود را داشته وآن استفاده مصرفی از فرش در ایران به عنوان یک نوع کفپوش می باشد، و نه به عنوان کالایی دکوراتیو. نهایتاً در ایران عاملی که در تعامل با هر دو اینها بوده و به نظر من لطمه زیادی به این صنعت می زند در قسمت رنگرزی می باشد. در ایران مرحله رنگرزی پس از ریسندگی بسیار ضعیف بوده و چون درخواست جهت یک رنگ جدید هزینه زیادی را برای تولید کنندگان در بر دارد، تولید کنندگان نمی توانند کریل های مختلف را رنگرزی نمایند تا بر روی دستگاه های خود تست نمایند. در همین راستا رنگهای کریل خود را به صورت تقلیدی از دیگر کارخانجات انتخاب می نمایند تا هزینه کمتری را متحمل شوند. بواسطه این امر کریل ها و طرح ها مشابه یکدیگر بوده و به همان تناسب نیز کپی طرحها سریعتر انجام می پذیرد و ضعف به تمام نقاط این صنعت منتقل می گردد.
اما در حالت کلی چند سالی هست که این صنعت روند رو به رشدی پیدا کرده ولی باز هم در مقایسه با کشوری مانند ترکیه ما از روند بسیارکندتری برخورداریم اما جای امید هست تا در آینده ای نه چندان دور این مسیر شکل و شمایل بهتری به خود بگیرد.

– هنر طراحی فرش در ایران چه جایگاهی دارد؟
در طی دوران تاریخی این سرزمین کهن در دوران حکومت صفویه بیشترین توجه به هنر و هنرمندان مملکت چه فرش، موسیقی، سفال، خوشنویسی و… بوده و ارزش زیادی این حکومت برای هنر قائل بوده است. ولیکن در دوران حاضر بنا به دلایل و شرایطی خاص، اکثر طراحانی که حتی در قسمت طراحی فرش دستبافت فعالیت داشته اند بنا به دلایل اقتصادی به سمت فرش ماشینی تمایل پیدا کرده اند و هنر طراحی فرش به عنوان یک هنر اصیل ایرانی از رونق و اعتبار چندانی دیگر برخوردار نیست و بیشتر در حال حرکت به سمت یک یک هنر صنعتی است.

– طراحی فرش برای فرش دستبافت و ماشینی چه تفاوت های فنی، اقتصادی و هنری دارد؟
این موضوع بحثی بسیار پیچیده و طولانی است که در این فرصت نمی گنجد اما در مبحثی کلی اگر خواسته باشیم این موضوع را مطرح کنیم به نظر من این دو کاملا از یکدیگر مجزا و مبرا هستند. به این معنا که کار دستبافت را مستقیماً بر روی فرش ماشینی نمی توان پیاده سازی کرد وهمین طور برعکس، در فرش  ماشینی ما امکان اصلاح طرح را در طی چندین مرحله داریم و پروسه تولید بسیار سریع می باشد. به همین جهت افراد کم تجربه تر هم میتوانند در این زمینه فعالیتی غیر حرفه ای را داشته باشند ولی در فرش دستباف جریان اینگونه نیست و تنها افراد با تجربه و نخبه میتوانند از عهده کار برآیند. از دیدگاهی دیگر جهت طراحی یک فرش ماشینی شما باید با منطقه فروش کارخانه موردنظر، نوع دستگاه و نوع رنگبندی آن آشنایی کامل داشته باشید و طرح به لحاظ فنی باید عمومیت بسیار بالایی داشته باشد، در حالی که در فرش دستبافت منطقه فروش محدود و مشخص بوده، و تیراژ بافت نیز بسیار پایین تر است. از لحاظ اقتصادی، طراحی برای فرشهای ماشینی مقرون به صرفه تر بوده چرا که پروسه تولید سریعتر بوده و کار نیازمند تنوع بیشتری می باشد، و از لحاظ هنری هم که این دو کاملا متفاوت هستند، چرا که فرش ماشینی بدلیل تعداد رنگ پایین تر در بافت خود نیازمند سادگی و صداقت بسیار بالایی در قلم طراح و رنگ آمیز می باشد، چرا که باید اجزاء منفک ومجزا در کنار هم به نحوی چیدمان شوند که هم نظر خریدار، هم فروشنده و تولیدکننده به آن جلب شود و قابلیت فروش عمومی را در اکثر مناطق جغرافیایی و فرهنگی دارا  باشد، در حالیکه در فرش دستباف به واسطه شناخت از منطقه فروش محصول و میزان تولید بسیار پائین محصول میتوان راحت تر عملکرد خود را پیاده سازی نمود.

– صنعت فرش ماشینی و دستباف ایران از کپی کاری ها و طرح های تکراری رنج می برد. در مورد کپی شدن طرحها و نقشه های فرش چه نظری دارید؟
فرش دستباف به عنوان یک هنر اصیل ایرانی، حاصل زحمت هزاران نفر در طی دوران و اعصار مختلف بوده و جزئی از فرهنگ و اصالت ما ایرانیان محسوب می شود. به همان تناسب کالای خروجی از این دوران نیز یک اثر کاملا نفیس هنری می باشد که در طی زمان با بافت این اثر بر ارزش آن نیزافزوده می شود ولیکن طراحی در فرش ماشینی اینگونه نبوده و کالای تولیدی با اینکه از اصالت های فرش دستبافت در آن استفاده زیادی شده است.شاید یک اثر هنری به نظر برسد ولیکن دارای ارزش هنری چندانی نبوده و بیشتر حالت مصرفی را دارد.
در مبحث کپی برداری به نظر من این صنعت در ایران نه تنها از این موضوع رنج نمی برد، بلکه به واسطه حمایت تعداد کثیری از تولیدکنندگان لذت هم می برد. جریان کپی طرح ها از جایی شروع می شود که نیروی انسانی گروه های طراحی پس از مدتی که در کارگاهها و شرکتهای طراحی کار می کنند و کار را به صورت نسبی نزد استاد مجموعه فرا می گیرند، بواسطه آگاهی ظاهری از این پروسه، این تصور برایشان ایجاد می شود که آنها نیز می توانند به صورت خودکفا از عهده این مهم برآیند، غافل از اینکه شخص یا اشخاصی که می خواهند وارد این کار شوند حداقل با صرف زمانی حدود ۱۰ تا ۱۵ سال و آشنایی با سیر کامل این پروسه که مشتمل بر طراحی مدادی، نوع نقطه گذاری، نوع رنگبندی، انواع ماشین آلات صنعتی، نحوه فروش، نوع متریال بافت و … باید آشنایی کامل داشته باشد. پس از استقلال ظاهری این افراد و ارائه کارهایشان به بازار تولید و فروش، چون در طی زمان به این نتیجه می رسند که از عهده این کار بر نمی آیند، به سمت کپی کاری طرحهای پر فروش و سرهم کاری طرحهای دیگران می پردازند، از طرف دیگر همان طور که ذکر شد بدلیل حمایت تعدادی از تولیدکنندگان از این افراد بدلیل قیمت بسیار پایین این طرحها و عدم آگاهی تولیدکننده از تفاوت این طرحها با دیگران، این پروسه باعث می شود تا کلیت طراحی فرش در این صنعت دچار لطمات زیادی گردد. از طرفی برای کارخانجات تنها مسئله فروش کالا مهم است نه طرح و طراح. در همین راستا هر طرحی که جایگاه بهتری را در طی یک زمان مشخص به خود اختصاص دهد با استقبال تولید کنندگان مواجه می گردد، ولی تعدادی از این تولید کنندگان بر خرید طرحهای ارزشمند و اورجینال پیش قدم هستند که برندهایی هستند که در حال حاضر مشغول به فعالیت می باشند و برای اسم و رسم خود هزینه می کنند که جای تقدیر و تشکر از این افراد در جای خود باقیست ولیکن بقیه کارخانجات تنها دنباله رو هستند و چیزی به جز تقلید را در برنامه فکری و کاری خود ندارند، غافل از اینکه اگر طرح جدیدی تولید نشود، طرحی برای کپی کردن نیز دیگر وجود نخواهد داشت. البته ذکر این نکته شایسته است که کپی طرحها نه تنها لطمه ای به طراحان اصلی این طرحها نخواهد زد بلکه برعکس این روند باعث شناخت بیشتر این طراحان میگردد، چرا که هر چند هرکسی خود را به عنوان طراح این طرحها معرفی می کند ولی مطلب در طی زمان بر هیچکش پوشیده نمی ماند و طراح اصلی اینگونه طرحها بیشتر از پیش شناخته میشوند.

– به نظر شما استقبال شرکت های تولید کننده فرش از طرحهای خوب و هنرمندانه چگونه است؟ تولیدکنندگان تا چه حد از اهمیت یک طرح خوب در موفقیت آگاهی دارند؟
اکثر شرکت های تولیدکننده فرش با وجود مدت زمان زیادی که در این حرفه مشغول به فعالیت می باشند ولی هنوز تفاوت طرحهای کپی و اورجینال را متوجه نمی شوند، به جز تعدادی از تولیدکنندگان محترم که به عنوان برند در ایران مشغول به فعالیت هستند و ارزش کار و اثر را متوجه می شوند و هم به لحاظ مادی و معنوی برای طراحان ارزش قائلند، بقیه تقریبا در یک سطح حرکت می کنند و البته بازار فروش ما و آنها نیز متقابلاً به یکدیگر وابسته بوده و حجم کار یکدیگر را پوشش می دهیم.

– به نظر شما چه راهکارهایی برای تقویت هنر طراحی وجود دارد؟ تا چه حد پیشرفت طراحی می تواند تضمین کننده پیشرفت صنعت فرش ماشینی ما باشد؟
همه می دانیم اولین و مهمترین گزینه ای که مشتری به آن توجه دارد طرح و نقش و رنگ فرش است نه خصوصیات الیاف، بافت، تراکم، برند و…، در همین راستا هرچقدر ما به لحاظ تنوع، اصالت و زیبایی طرح موفق تر عمل کنیم، پیشرفت این صنعت تضمین شده تر خواهد بود. حال این امر بواسطه وجود ۲ عامل امکان پذیر خواهد بود:
۱-حمایت تولید کنندگان از طراحان به عنوان قسمتی از زنجیره تولید، چراکه این تولید کنندگان هستند که مسیر پیشرفت را مهیا و مشخص می کنند نه طراحان. که پیشرفت خود تولید کنندگان نیز بواسطه حمایت دولت در این بخش خواهد بود.
۲- داشتن روحیه کار گروهی که مهمترین و اساسی ترین عامل جهت تقویت هنر طراحی در بین خود طراحان است. با ایجاد این مهم چند عامل را می توانیم هم زمان داشته باشیم که عبارتند از:
– برپایی فضایی برای تمرکز نیروها، امکانات وتجربیات افرادی که در زمینه ارائه خدمات طراحی فرش فعالیت میکنند.
– برقراری ارتباطات حرفه ای بیشتر بین افراد و هماهنگی درنحوه ارائه و اجرای خدمات تخصصی طراحی فرش.
– پوشش دادن به نقاط ضعف یکدیگرو متقابلاً بهره گیری از توانایی های بالقوه گروه.
– کاهش دادن تنوع مسئولیت های افراد.
– ارائه خدمات متنوع تر وبا حجم بالاتر.
– امکان ارائه قیمت های رقابتی واخذ استراتژیهای موثرتر در برابر بازار.

– رمز موفقیت طراحان کشور ترکیه در بخش فرش ماشینی چیست؟
حمایت هم در بخش دولتی و هم در بخش خصوصی به لحاظ مادی و معنوی تنها دلیل پیشرفت طراحان این کشور در قسمت فرش ماشینی می باشد. شکوفایی ذوق یک طراح به دو دلیل امکانپذیر خواهد بود:
۱-حمایت معنوی تولیدکنندگان از صاحب اثر و یا همان حفظ ارزش و شان طراح
۲-حمایت مادی تولیدکنندگان از طراحان

– در پایان هر مساله و یا مطلب مهمی را که فکر می کنید لازم است را بیان فرمائید:
امیدوارم تا در شرایط و دورانی نه چندان دور از ذهن، شرایطی ایده آل برای طراحان این مرز و بوم کهن مهیا شود تا بتوانند با ثبت اثر خود در یک سازمان مشخص حرفی برای گفتن داشته باشند، تا هر شخص به ظاهر متشخص خود را به نام طراح به دیگران معرفی نکند و از نام و نشان این افراد سوء استفاده ننماید.

مجله نساجی کهن – تحریریه ۷۷۲۴۵۷۸۰