«اقتصاد کوپنی» برای شرایط جنگی است
تاریخچه قیمت‌گذاری کالاها و استفاده از روش‌های تعزیراتی و اجبار به قیمت‌گذاری کالاها در چهار دهه پیش چندین بار در ایران آزمایش شده‌است.هیچ‌کدام از دفعات اما این طرح نتایج مثبتی بر اقتصاد کشور باز نکرد و نه تنها باعث توزیع عادلانه امتیازات یارانه‌ای نشد بلکه سبب گردید تا فسادهای مالی به انواع و اقسام مختلف در اقتصاد رایج گردد.
سخنان دو روز پیش احمد توکلی نماینده مجلس مبنی بر زنده کردن دوباره «اقتصاد کوپنی» اعتراض و واکنش طیف وسیعی از اقتصاددانان و نمایندگان مجلس را در پی داشت. البته این اولین باری نبود که بحث بازگشت به دوران کوپن مطرح می‌شد اما گویا زنده شدن دوباره این طرح برای کارشناسان و دست‌اندرکاران اقتصاد کشور سنگین به نظر می‌آید و نمی‌توانند بپذیرند که شرایط اقتصاد کشور زمینه «احیای کوپن» را فراهم آورده است.
چندی پیش هم با مطرح شدن احیاتی سیستم تامین کالای کوپنی بسیاری از مسئولین اقتصادی کشور تاکید کرده بودند که عملا سیستم کوپنی برچیده شده‌است. این‌بار هم وقتی احمد توکلی سخن از کوپن به میان آورد بار دیگر محمدرضا رحیمی معاون اول رییس‌جمهور به صراحت گفت که اقتصاد کشور به سیستم کوپنی نیاز ندارد.
نکته اینجاست که تمام کارشناسان و نمایندگان مجلس با وجود تفاوت دیدگاه‌ها بر روی یک موضوع اجماع نظر دارند. آن هم اینکه لفظ کوپن خود به تنهایی مردم را به یاد دوران جنگ و وضعیت بحرانی می‌اندازد. آن هم در حالی که ما اکنون در شرایطی به نام «بحرانی» قرار نداریم.
از سوی دیگر عنوان می‌شود که با وجود قرار گرفتن در شرایط ویژه اقتصادی اما صادر کردن مجوز بازگشت برای کوپن تبعات سنگین‌تری در پی دارد که میتواند به عنوان ترمز رشد اقتصاد کشور عمل کند. به هر روی اما هر کدام از کارشناسان اقتصادی کشور قصه کوپن را متفاوت از دیگری تحلیل می‌کند. از همین‌رو «اقتصاد ایران آنلاین» با کارشناسان و نمایندگان مجلس در خصوص احیای اقتصاد کوپنی گفت‌وگو کرده است.
یحیی آل اسحاق: مدیریت درست اقتصادی می‌خواهیم
لزوم مدیریت اقتصاد کشور با یا بدون سیستم کوپنی نکته‌ای است که یحیی آل اسحاق رییس اتاق بازرگانی تهران بر آن بسیار تاکید کرد. او با اشاره به شرایط ویژه اقتصاد کشور گفت: اگر بحث را فارغ از سخنان آقای توکلی پیگیری کنیم به اینجا می‌رسیم که مسلما شرایط اقتصادی و ارزی کشور به گونه‌ایست که احتیاج به یک مدیریت ویژه در آن احساس می‌شود. آل اسحاق
از طرف دیگر پایین نگه داشتن قیمت کالاها به معنای این است که منافع را از تولیدکننده بگیریم و به مصرف‌کننده بپردازیم. مفهوم این موضوع گرایش به اقتصاد مصرفی و صدمه زدن به بخش تولید می‌باشد
اینطور ادامه داد: اکنون ما باید مدیریتی داشته باشیم که بتوانیم عرضه و تقاضای ارز، نقل و انتقال ارز، تقسیم منابع ارزی و همچنین تقاضای سفته‌بازی ارز را مدیریت و کنترل کنیم.
مجموع این موارد به اینجا می‌رسد که دیگر نتوان گفت که بازار خود قیمت‌ها را به درستی تعیین می‌کند. وی افزود: در چنین شرایطی که نمی‌توان به سیستم قیمت‌گذاری بر اساس اقتصاد بازارمحور تکیه کرد باید مدیریت و برنامه‌ریزی اقتصادی را فعال کنیم. رییس اتاق بازرگانی تهران همچنین درخصوص احیای سیستم کوپنی گفت: مسلما سیستم کوپنی عوارض خاص خود را دارد و ما پیش از این عوارض کوپن را تجربه کرده‌ایم. به هر روی اما بحث من مخالفت و موافقت با سیستم کوپنی نیست بلکه می‌گویم اکنون ما به طرح و برنامه‌ای که شرایط ویژه اقتصاد کشور را مدیریت کند نیازمندیم!
بیژن بیدآباد: کوپن در بازار نارسایی ایجاد می‌کند
از سوی دیگر کارشناسانی هم هستند که به‌کلی زنده کردن سیستم کوپنی در اقتصاد کشور را نفی می‌کنند و آنرا برای اقتصاد کشور بسیار زیان‌رسان می‌دانند. بیژن بیدآباد کارشناس اقتصادی درخصوص پیشنهاد احمد توکلی مبنی بر احیای سیستم کوپنی به «اقتصاد ایران آنلاین» گفت: «تاریخچه قیمت‌گذاری کالاها و استفاده از روش‌های تعزیراتی و اجبار به قیمت‌گذاری کالاها در چهار دهه پیش چندین بار در ایران آزمایش شده‌است.»
او ادامه داد: «هیچ‌کدام از دفعات اما این طرح نتایج مثبتی بر اقتصاد کشور باز نکرد و نه تنها باعث توزیع عادلانه امتیازات یارانه‌ای نشد بلکه سبب گردید تا فسادهای مالی به انواع و اقسام مختلف در اقتصاد رایج گردد. »
بیدآباد خاطر نشان کرد: «از طرفی قیمت‌گذاری کالاها ایجاد نارسایی‌های جدیدی در بازار را سبب می‌شود. ناکارآیی‌ها و نارسایی‌های کالاها و خدمات در علم اقتصاد یک پدیده کاملا شناخته شده است! از طرفطی سودجویانی که مرتبط با تشکیلات توزیع کالاها و خدمات هستند از شرایط به وجود آمده استفاده‌های فراوانی نموده و حاشیه منفعت بین گیرندگان کالاهای کوپنی و این افراد تقسیم می‌شود.»
بیدآباد همچنین به بررسی‌های پژوهشی بر روی اقتصاد کوپنی اشاره کرد و افزود:« بررسی‌های تفصیلی در وزارت بازرگانی عملا نشان داد که تولید کالاها و خدمات به قیمت معین به جز اینکه موجب اختلال در امر بازار شود سود دیگر را عاید مردم نمی‌سازد. از طرفی شیوه توزیع کوپن متوجه قشر شهرنشین است که این موضوع سبب می‌شود تا قشر شهرنشین بیش از قشر روستایی از آن بهره ببرد.» او تاکید کرد: «از طرف دیگر پایین نگه داشتن قیمت کالاها به معنای این است که منافع را از تولیدکننده بگیریم و به مصرف‌کننده بپردازیم. مفهوم این موضوع گرایش به اقتصاد مصرفی و صدمه زدن به بخش تولید می‌باشد.»
این کارشناس اقتصادی اما با اشاره به تبعات منفی سیستم کوپنی اداکه داد: «بالا بردن قیمت کالاها اولین انگیزه برای افزایش تولید کالاها و خدمات می‌باشد. چنانچه به اجبار قیمت کالاها پایین نگه داشته شود این منافع از تولیدکننده حذف و به مصرف‌کننده منتقل می‌گردد! بنابراین دولت به جای اتخاذ سیاست‌های ناکارآمد باید روش خود را به اصلاح ساختاری مسائل اقتصادی تغییر دهد. در غیر این صورت نمی‌تواند قیمت‌ها را کنترل کند!
بیدآباد با تشریح نتایج غیرقابل جبران تامین کالاهای اساسی از طریق کوپن گفت: «ارتباط قیمت‌های نسبی در اقتصاد به گونه‌ایست که اگر چنانچه یارانه‌ای از طریق کوپن به اشخاص داده شود مازاد درآمد افراد ناشی از صرفه‌جویی از خرید کالاهای کوپنی به بخش‌های دیگر اقتصاد متقل و باعث افزایش قیمت سایر کالاها خواهد شد! چون اعطای کوپن به معنای ایجاد منابع مازاد برای مصرف‌کننده است و مسلما مصرف‌کننده منابع مازاد خود را صرف کالاهای دیگر خواهد نمود.
این کارشناس یادآور شد: « با توجه به این موارد باید گفت سیاست اعطای کوپن و حمایت‌هایی از نوع هدفمندی یارانه‌ها و پرداخت یارانه نقدی به همه دهک‌ها کاملا غلط است. بنابراین دولت باید فقط حمایت خود را معطوف دو دهک پایین درآمدی نموده و هرگونه پرداخت یارانه‌ای چه از طریق کوپن و چه از طریق یارانه‌های نقدی را متوقف کند.»
شاهین آرانی: کوپن برای اقتصاد مثل افیون است
در مقابل اما برخی کارشناسان اقتصادی هستند که در شرایط فعلی احیای سیستم کوپنی را به ضرر کشور می‌دانند. آنها اینطور استنباط می‌کنند که سیستم کوپنی این پیام را به مردم و دشمنان می‌دهد که اقتصاد کشور در وضعیت بیمار و خطرناکی قرار دارد و به جز سیستم کوپنی نمی‌توان کار دیگر با آن کرد.
شاهین شایان آرانی که جزو این گروه از اقتصاددانان قرار می‌گیرد در این خصوص به «اقتصاد ایران آنلاین» گفت: اصولا احیای سیستم کوپنی زمانی مطرح می‌شود که یک قسمت از اقتصاد کشور به شدت بیمار بوده و در حال فرو ریختن باشد.
او با اشاره به اینکه زنده کردن اقتصاد کوپنی هزاران نارسایی و ایراد ایجاد می‌کند گفت: ما بجای احیای طرح‌ها و برنامه‌های تجربه شده و شکست‌خورده بهتر است به فکر اصلاح مدیریت اقتصادی کشور باشیم و سعی کنیم به‌درستی اقتصاد را راه‌بری کنیم.
آرانی همچنین کوپن را به افیون تشبیه کرد و گفت: سیستم کوپنی مثل یک داروی مخدر است که فقط از درد می‌کاهد اما مشکل را حل نمی‌کند و این روال آنقدر ادامه پیدا می‌کند که سیستم اقتصاد کشور به کوپن معتاد می‌شود و دیگر نمی‌توان از فضای آن خارج شود.
این کارشناس اقتصادی تاکید کرد: ما با این طرح در حقیقت به دنیا این پیام را می‌دهیم که اقتصاد ما فلج و بیمار شده و کاری جز سیستم کوپنی نمی‌توانیم انجام دهیم. اگر این اتفاق بیافتد ما نه تنها مشکل را حل نکرده‌ایم بلکه اقتصاد کشورمان که قابلیت‌های بالایی هم دارد را موجودی ضعیف و اصلاح‌ناپذیر نشان داده‌ایم.
شاهین شایان آرانی همچنین معضل فعلی اقتصاد کشور را عدم هماهنگی و عدم شناخت متولی قطعی برای اقتصاد کشور دانست و خاطر نشان کرد: پیشنهاد ما این است که به جای زنده کردن یک طرح منفی به اصلاح مدیریت اقتصادی کشور بپردازیم.
نصرالله برزنی: مشخص نیست که دلیل احیای کوپن چیست
نصرالله برزنی کارشناس بازار سرمایه هم نسبت به دلایل احیای سیستم اقتصاد کوپنی اظهار بی‌اطلاعی کرد. او گفت: مشخص نیست که اقتصاد ما چقدر تحت فشار است که برخی نمایندگان مجلس از کوپن صحبت می‌کنند. زیرا اقتصاد کوپنی برای شرایطی‌است که موقعیت بسیار ویژه‌ای مثل جنگ پیش آمده باشد. او گفت: به نظر نمی‌آید که ما اکنون در شرایط بحرانی و جنگی باشیم و دست کم با ۵۰ میلیارد دلار درآمد نفتی می‌توانیم نیاز کشور به دارو و غذا را پوشش دهیم. برزنی افزود: اکنون درآمد نفتی سال ۱۳۹۱ تقریبا رقمی بیشتر از ۵۰ میلیارد دلار است و همین موضوع نشان می‌دهد که ما طبیعتا نباید مشکلی در تامین نیازهای خود داشته باشیم و احتیاج به سیستم کوپنی پیدا کنیم.
این فعال بازار سرمایه همچنین به عوارض کوپن اشاره کرد و افزود: حتی اگر بخواهیم کوپن را احیا کنیم باید بدانیم که این کار عوارض جانبی بسیار زیادی دارد و به درد فضای حال حاضر کشور ما نمی‌خورد. از سوی دیگر شاید این طرح در شرایط جنگ کارآیی بالایی داشته باشد و حتی اجرای آن حیاتی باشد اما اکنون وضع اقتصاد کشور ما بسیار بهتر از این است که به سمت احیای کوپن برویم.
ابراهیم نکو: نمایندگان با احیای کوپن مخالفند
نکته جالب دیگری که در این میان مطرح است این است که احمد توکلی که پیشنهاددهنده احیای کوپن است این ذهنیت را ایجاد کرد که دیگر نمایندگان مجلس هم بر زنده کردن سیستم کوپنی نظر مثبت دارند. مجلسیان با کوپنی شدن اقتصاد کشور مخالفند. برای مثال ابراهیم نکو یک عضو کمیسیون اقتصادی مجلس گفت: نمایندگان مجلس از آقای توکلی انتظار چنین سخنانی را نداشتند. زیرا ایشان از نمایندگان بسیار با تجربه و اقتصاددانان بسیار حرفه‌ای کشور هستند. نکو افزود: ما احساس می‌کردیم که آقای توکلی طرح بسیار بهتری برای مدیریت اقتصاد کشور سراغ دارند و هیچ فکر نمی‌کردیم که پیشنهاد ایشان احیای سیستم کوپنی باشد.
این نماینده مجلس خاطر نشان کرد: اقتصاد کشور ما دیگر بازگشت به دوران کوپنی را نمی‌پذیرد و بیشتر مردم و فضای کشور را ملتهب می‌کند و موجب رنجش مردم می‌شود از همین رو نمایندگان مخالف این ایده هستند و در این راه با آقای توکلی همراهی نمی‌کنند. زیرا ما معتقدیم اقتصاد کشور ما اکنون نیاز به مدیریت دارد نه احیای طرحی که تبعات منفی بسیاری برای مردم و کشور دارد.
