آشنایی با مولفه های کیفی در کالاهای نساجی

اولین دوره آشنایی با مولفه های کیفی در کالاهای نساجی به همت مجتمع آزمایشگاهی و پژوهشی بهساز و انجمن علوم و فناوری مهندسی نساجی ایران روز چهارشنبه ۱۲ تیر در دانشکده نساجی دانشگاه صنعتی امیرکبیر برگزار شد.

در ابتدا آقای مهندس غزالی، مدیر عامل مجتمع آزمایشگاهی و پژوهشی بهساز، پس از خوشامدگویی به حاضرین در جلسه، به تبیین اهداف برگزاری این رویداد پرداختند. ایشان با تاکید بر نقش موثر این جلسات در دانش افزائی و نیز مفاهمه در خصوص مولفه های کیفی و انطباق آنها با واقعیات صنعت نساجی کشور، ابراز امیداوری کردند نتایج حاصل از این رویداد‌ها بتواند در توسعه صنعت نساجی و افزایش توان رقابتی آن اثرات قابل توجهی داشته باشد. مدیر مجتمع بهساز به خصلت غیردائمی و تغییرپذیری استانداردهای ملی تدوین شده اشاره کرده و افزودند:»جلساتی از این دست اگر با مشارکت فعال صاحبان صنایع و نخبگان دانشگاهی و مراکز پژوهشی برگزار گردد می‌تواند آنها را در جهت کارآمدتر کردن اصلاح نماید.»

آقای مهندس غزالی در بخش دیگری از سخنان خود عنوان کردند: «از سوی دیگر انباشتی از داده های تجربی در کارخانجات و یافته های علمی در مراکز آزمایشگاهی و دانشگاهی وجود دارند که اگر به اشتراک گذاشته شوند، راهنمای خوبی برای رفع مشکلات به وجود خواهد آمد و مسیر رسیدن به جایگاه مطلوب کوتاهتر وکم هزینه تر خواهد شد. ضمن آنکه این امر می‌تواند کمک موثری به تولید با کیفیت تر و کم هزینه تر که از ارکان رقابت پذیری است، بنماید.» وی سخنان خود را با بیان این مطلب خاتمه داد: «برهه فعلی اگر توأم با چنین فعالیتهایی باشد می تواند مسیر بازگشت به دوران باشکوه صنعت نساجی کشور را در زمانی که بخش عمده بازارهای سایر کشورهای جهان از جمله اتحاد جماهیر شوروی سابق و اروپا را در انحصار خود داشت، احیا نماید.»

سخنران بعدی این رویداد خانم مهندس آفاقی، سرپرست گروه نساجی و چرم سازمان ملی استاندارد بود، ایشانبا اشاره به مفهوم استاندارد فرمودند:» استاندارد باید بر پایه علوم، فنون و تجربه استوار باشد به طوریکه مجموعه علوم، فنون و تجربه استاندارد را می‌سازد.» ایشان در ادامه به شرح فرآیند استاندارد سازی پرداخته و مزایای استاندارد را کنترل بهتر تولید و نیروی کار، جلوگیری از ضایعات، افزایش تولید، فروش و سود بیشتر و ارتباط سهل تر برای تولید کننده، حصول اطمینان از کنترل محصول قبل از مصرف برای مصرف کننده، اقدام برای بهبود و ارتقاء کیفیت با در اختیار داشتن استانداردها و تعیین مشخصه محصول برای متخصصین و سهولت تعاملات بین المللی برای تجار دانستند. مهندس آفاقی ضمن شرح مختصری در خصوص تاریخچه شکل گیری استاندارد، شروع استاندارد نوین را نیاز به استاندارد ویژگی های بعد از انقلاب صنعتی دانستند. ایشان سپس با اشاره به انواع استانداردها که شامل استانداردهای کارخانه‌ای، ملی، منطقه‌ای و بین المللی هستند به شرح روش های تدوین استاندارد در ایران پرداخته و افزودند: «استاندارد باید با توجه به امکانات موجود در هر کشور تهیه شود. استانداردها باید تامین کننده نیازهای همگانی و ملی باشند، عمومیت وسیع داشته باشند و تامین کننده نیازهای اقتصادی و ملی بوده و با پیشرفت های علمی و فنی هماهنگی داشته باشند. به طور کلی می‌توان گفت استاندارد، باید جامعیت و عمومیت داشته باشد و از تکنولوژی مدرن بهره گیرد. تدوین استاندارد توسط کاشناسان استاندارد و افراد متخصص آن رشته انجام می شود و تولیدکنندگان در تدوین استانداردها مشارکت نمایند.»

یکی از المان های کیفیت در محصولات نساجی، رنگ است. این موضوع محور سخنان آقای دکتر صفی، عضو هیئت مدیره جامعه متخصصین نساجی و کارشناس رسمی دادگستری، بود. دکتر صفی در ادامه به بعد روانشناختی و اجتماعی رنگ پرداخته و افزودند: «در دنیای امروز آشنایی با اصطلاحات ترجیح رنگی (colour preference)، طراحی رنگ affective design) که در واقع به مفهوم توجه به سلایق و ترجیحات مشتری و انتخاب رنگ بر اساس بازخورد شناسائی مخاطب و سلایق او می باشد بسیار حائز اهمیت است.» عضو هیئت مدیره جامعه متخصصین نساجی در ادامه به اهمیت ثبات رنگ، عارضه یابی، برقراری ارتباط با واحدهای مرتبط مثل آزمایشگاه‍‌های همکار جهت رفع اشکالات و ارتقاء کیفیت پرداختند.

ایشان در بخش دیگری از سخنان خود به مسئله هایژن و ارتباط آن با سلامتی اشاره کرده و در خصوص مواد رنگزای وارداتی بی‌کیفیت و استفاده از آن در البسه کودکان، البسه زیر و تاثیر آن مخصوصا روی کودکان و … هشدار دادند. ایشان همچنین توجه به قدرت رنگ، کنترل کیفیت مواد اولیه و تاثیر آن در کیفیت نهائی محصول و استفاده از نرم افزارهای تخصصی رنگ همانندی و … را از مولفه های تاثیرگذار بر کالاهای نساجی دانستند.
دکتر صفی آشنائی با روش های آزمون استاندارد و مواد و تجهیزاتی که در استاندارهای روش آزمون کاربرد دارند را از الزامات کنترل کیفیت دانستند و افزودند: «آشنائی با روش های آزمون استاندارد و مواد و تجهیزاتی که در استاندارهای روش آزمون کاربرد دارند با استفاده از سایتهای تخصصی مثل SDC , Gemsil انگلستان امکان پذیر است.»

«علاوه بر استاندارد سازی وضع موجود، استانداردهائی رو به جلو داشته باشیم. «دکتر صفی بابیان این مطلب به لزوم توجه به تدوین استاندارد های جدید در حوزه نساجی پرداخته و گفتند: «با توجه به فناوری های جدید مانند رنگهایی با جلوه خاص (Special Effective Pigment) که تحت تاثیر عوامل مختلف تغییر رنگ می دهند مانند فوتو کرومیک، ترموکرومیک، الکترو کرومیک، رادیوکرومیک و … باید برای تدوین استانداردهای ملی برنامه ریزی و اقدام کرد. وی در ادامه به معضلات بزرگ صنعت نساجی پرداختند و اظهار داشتند: «یکی از معضلات جدی صنعت نساجی، نبودن دانش کافی است. لذا افزایش مطالعه و کسب دانش کافی توام با مهارت توصیه می شود و در این ر استا حضور مدیران عامل شرکتها و صنعتگران در این سمینارها جهت آگاهی و انتقال به مدیران زیردست می تواند راه گشا باشد.»

دکتر صفی با اشاره به این که استانداردهای بین المللی ایزو در حوزه تخصصی رنگ در دسته بندی نساجی قرار ندارند و بیشتر در دسته بندی کاغذ و آلیاژ شناسی قرار گرفته اند و بدین سبب تدوین آنها توسط متخصصین این حوزه صورت نمی‌گیرد اظهار امیدواری کردند که این مشکل از طریق پژوهشگاه نساجی و چرم و دفتر تدوین یا واحدهای ذیربط سازمان پیگیری شود.

این رویداد در ادامه میزبان دکتر سمنانی عضو هیات علمی پژوهشگاه استاندارد بود. دکتر سمنانی سخنان خود را با ارزیابی حسی پوست که یکی از مولفه های کیفی در کالاهای نساجی است آغاز کرد. وی با اشاره به این که در گذشته ارزیابی حسی پوست با تست های میدانی انجام می شد گفت: «با توجه به مشکلاتی که وجود داشت برای انجام این تست‌ها به طراحی و تولید مانکن ها رو آوردند. مانکن های گرمایی در سال ۱۹۹۵ عرضه شدند و کانادا در این زمینه خیلی فعال است. مانکن ها گران است ولی خوب پیش بینی می کند.» دکتر سمنانی در ادامه به مانکن های تعریفی پرداخته و اظهار داشت :»در رابطه با مانکن های تعریقی استانداردهای ASTM و ISO موجود است که نشان دهنده طراحی و تولید مانکن بر اساس استانداردهای مدون است. ما در داخل کشور مانکن نداریم و برای ما مشخص نیست که اگر یک مانکن تعریقی درداخل کشور داشته باشیم تا چه حد موثر است؟ ممکن است اگر نمونه ای را برای تست به کشوری مانند تایوان ارسال کنیم مقرون به صرفه باشد. اینها مسائلی است که باید مورد بررسی قرار بگیرد.»

در رابطه با راحتی حسی پوست ایشان به دستگاه زیردست اشاره کردند و افزودند استرالیایی ها به دنبال دستگاه fast رفتند و با الهام از بدن انسان دستگاه هایی را طراحی کردند که با اندازه گیری مولفه های مختلف کمک شایانی به مصرف کنندگان می نماید.

از دیگر مولفه ها در کاربرد بهینه از کالاهای نساجی توجه به ارگونومی است. در این خصوص ایشان به تولید برخی کالاها مانند دستکش اشاره کردند که ویژگی های ضد آتش و … را دارد اما چون ارگونومی در آن رعایت نشده در هنگام مصرف کاربرد مطلوب را نداشته و حتی مانع اقدام به موقع بوده و خطرآفرین است. دکتر سمنانی در ادامه افزودند:»در استانداردهای ASTM و EN برای ویژگیهای ارگونومی آزمونهای دقیق تعریف کرده است ولی ما در تولیداتمان در داخل به این موارد توجه نمی‌کنیم فقط فکر می‌کنیم اگر یه افکتی را داد آن محصول عالی است در حالی که قابل استفاده برای مصرف کننده نیست و بعد می گوید جنس ایرانی خوب نیست. خوب نبودن آن به دلیل راحت نبودن آن است.»

از مولفه های کیفی دیگر که باید مورد توجه قرار گیرد راحتی و روانی لباس است. دکتر سمنانی در ادامه به تعیین درصد الیاف با استفاده از دستگاه هایی نظیر HPLC اشاره کردند. در حوزه آنالیز و آزمون منسوجات، استفاده از حلالهای جدید و حلال های سبز که به محیط زیست آسیب نرسانند، دسترسی به آنها راحت تر باشد و آزمون ها سریع تر به جواب برسند، مورد توجه قرار گرفته است.

ایشان در رابطه با محصولات سبز گفتند:»امروزه مصرف کننده توجه ویژه ای به محصولات سبز و توسعه پایدار دارد. در خارج از کشور دوره های مربوط به توسعه سبز را برای کودکان برگزار می کنند. با بررسی حدود ۲۴۰۰ ماده شیمیایی مصرفی در حوزه نساجی تقریبا ۱۶۵ مورد آن سمی تشخیص داده شده و حدود سمیت آن دایما در حال تغییر است . تولیدکننده هم با توجه به اهمیت مصرف کننده به محصولات سبز، مدل تجاری خود را تغییر داده است و به سراغ استقرارسیستم ISO 14000، برچسب گذاری سبز یا اکو لیبل ها در شرکت هایی که هدف صادراتی دارند، رفته است.» وی با اشاره به وجود عناصری مانند کروم و کادمیم، آرسنیک و نقره در محصولات نساجی که مانع صادرات می شود ، توجه تولیدکنندگان و صادرکنندگان را به محصولات سبز جلب کردند. هم چنین برای حفظ سلامت کارگران و مصرف کنندگان نهایی برای این عناصر استانداردهایی تدوین و حدود این عناصر مشخص شده است. در ادامه وی خاطر نشان ساخت :»در اروپا ممنوعیت برای مقدار کادمیم وضع شده و این مقادیر برای کودکان زیر سه سال متفاوت است.»

یکی از مواردی که در مورد سمیت در اروپا خیلی حائز اهمیت است ترکیبات آلی فرار است. پلی وینیل استات که در آهارزنی، رزین های فرمالدئید به عنوان ضد چروک استفاده می‌شود، خود ترکیبات آلی فرار تولید می کند. دکتر سمنانی در ادامه به رنگهای آزو پرداخته و افزودند استاندارد آمینهای ممنوعه در داخل کشور تدوین و موارد ممنوعه و حدود قابل قبول آن مشخص شده است.

در ادامه دکتر سمنانی به سه بخش مهم آزمونهای تعیین کیفیت پوشاک حفاظتی با مصارف خانگی و صنعتی مانند دستکش های مورد مصرف در منازل و رستورانها ، پوشاک مامورین قانون ماننند پلیس نیروی انتظامی ، مامورین حفاظت محیط زیست ، صنایع دریائی و ….. اشاره کردند. این آزمونها شامل آزمونهای مکانیکی (برش، سایش و سوراخ شدگی) آمونهای شیمیایی (نفوذ مایعات) و آزمونهای ارگونومی و راحتی (چابکی و چالاکی) می باشند.

ترکیبات نانو بخش دیگری از سخنان دکتر سمنانی را به خود اختصاص داد. ایشان در مورد حدود استاندارد برای این ترکیبات اظهار کردند:» ما برای ۵ یا ۶ ترکیب در دنیا برای حدود استفاده از آنها استاندارد نداریم که شامل منگنز ، آلومینیم ، آهن ، نقره ، سلنیوم و تیتانیوم است.»یکی از مواردی که در محصولات نانو وجود دارد دفع این مواد در هنگام شستشو و ورود آنها به محیط زیست و چگونگی دفع زباله آنهاست که از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

دکتر سمنانی در پایان به حرکت به سمت توسعه پایدار در استاندارد سازی بر اساس نیاز در حوزه های حمل و نقل ، تولید محصولات جدید و …پرداخته و گفتند توجه به کاربرد نهایی محصول و کاربر نهایی ، حدود استاندارد را مشخص می کند. هم چنین عدم توجه به دامنه کاربرد (SCOPE) استانداردهای موجب تفسیر نادرست نتایج آزمون می گردد.
در خصوص مطالب فوق ترجمه کتابی با عنوان Advanced characterization and testing of textiles- 2018 به همت دکتر سمنانی، خانم مهندس آفاقی وجمع دیگری از کارشناسان در دست نگارش است که به زودی به چاپ رسیده و در دسترس متقاضیان خواهد بود.
سخنران پایانی این رویداد خانم مهندس شیرزادیان، سرممیز پژوهشگاه استاندارد بودند. نظام ها وسیستم های موثر بر کیفیت محور سخنان مهندس شیرزادیان بود. در ابتدا ایشان ضمن شرح مختصر مفاهیم اولیه نظام ۵S یا نظام آراستگی گفت:» ۵s پیش شرط اجرای موفقیت آمیز سایر سیستم ها و مدلها می باشد و مزیت آن این است که در همه جا قابل پیاده سازی بوده و استقرار این نظام منجر به افزایش بهره وری و پیشگیری از حوادث می شود. .

ایشان در ادامه به معرفی کایزن پرداخته و اظهار کردند: «کایزن روشی برای تفکر و نظم بخشیدن به همه چیز است، از روش کاری‌ِ خودتان گرفته تا روشی که تیم‌تان برای فعالیت به کار می‌گیرد.با اینکه معنی تحت‌الفظی کایزن «تغییر خوب» است، ولی در چرخه‌ی بهره‌وری به معنای «پیشرفت دائمی و مداوم» است. به بیان ساده، تمامی قسمت‌های سازمان باید همواره سعی کنند که فعالیت‌هایشان را بهتر از قبل انجام دهند.

استانداردهای مدیریت کیفیت یا استانداردهای سری ISO بخش دیگری از سخنان مهندس شیرزادیان را به خود اختصاص داد. «این استانداردها در زمینه کیفیت عملکرد صحیح تمامی بخش های یک سازمان می باشد که در مجموع در کیفیت محصول یا خدمت عرضه شده توسط سازمان یا به عبارتی در کیفیت کل سازمان تجلی می یابد.» ایشان ضمن اظهار این مطلب کاهش قیمت تمام شده ، بهبود فرآیندها ، بهبود بهره وری ، کنترل مناسب مستندات ، افزایش سطح کیفیت محصولات ، شفاف سازی مسئولیت ها و اختیارات ، افزایش سطح رضایت و اعتماد مشتریان ، افزایش سهم بازار، کاهش شکایات و.. را از مزایای استقرار سیستم های کیفیت برشمردند.

سیستم مدیریت یکپارچه یا IMS ازدیگر موضوعات ذکر شده توسط ایشان بود. مهندس شیرزادیان در این رابطه گفت:» زمانی که یک سازمان همزمان اقدام به استقرار چندین استاندارد ایزو می کند همپوشانی آنها موجب ایجاد دردسرهایی در سازمان می شود. سیستم مدیریت یکپارچه یا Integrated Management System یا به اختصار(IMS) تمام اجزای یک کسب و کار را به صورت یک سیستم واحد در می آورد تا فرآیند مدیریت و اجرای عملیات های سازمانی را ساده تر سازد.

مهنس شیرزادیان با اشاره به استاندارد سازمان اکوتکس گفتند: «اکوتکس نام انجمن بین‌المللی مستقل متشکل از ۱۸ مؤسسه معتبر بین‌المللی و فعال است که در سال ۱۹۹۲ توسط مؤسسه تحقیقات اکولوژی نساجی اتریش و مؤسسه هونشتاین آلمان پایه‌گذاری شد. امروزه این مؤسسه استاندارد و گواهینامه‌های مختلفی را در کلیه زمینه‌های مرتبط با صنعت نساجی، چرم و پوشاک ارائه می‌نماید که معتبرترین تاییدیه‌های تخصصی این صنایع به‌شمار می‌روند. در خاتمه ایشان با ذکر این نکته که استقرار سیستم های کیفیت به معنای استاندارد محصول نیست افزودند:» هر محصول تولید شده دارای ویژگیهایی است که حدود قابل قبول آن در استاندارد ویژگی ها تعیین شده است . زمانی که کالا دارای استاندارد ملی ایران باشد عرضه آن در کشور یا کشورهایی که استاندارد ایران مورد تایید آنهاست با علامت استاندارد ایران بلامانع است.»

استاندارد اتحادیه اروپا با نشان CE یکی از استانداردهای بین المللی محصول است که ایمنی ، امنیت کاربر و حفظ محیط زیست را تضمین می کند. برای دریافت این استاندارد از روش خوداظهاری و یا تست و بازرسی می توان بهره برد.

در حاشیه این رویداد خانم مهندس آل بویه، کارشناس انجمن دارندگان نشان استاندارد در امر نظارت بر اجرا و مشاور مدیرعامل مجتمع بهساز به لزوم حضور فعال انجمن ها به عنوان اشخاص حقوقی برای تدوین استانداردهای جدید و تجدید نظر در استانداردهای موجود اشاره کردند و به سوالات حاضرین در خصوص نشان حلال برای فرآورده نساجی پاسخ گفتند.ایشان در پاسخ به سوال مطرح شده در مورد استاندارد حلال گفت:» تنها مرجع صادرکننده استاندارد حلال در کشور سازمان ملی استاندارد است . در حال حاضر متقاضیان در سراسر کشور به ادارات کل استاندارد استانها مراجعه نمایند.» ایشان هم چنین در رابطه با صدور گواهی خوداظهاری گفت» با توجه به ملغی شدن روش اجرایی ثبت استاندارد کارخانه ای در اردیبهشت ماه سال گذشته در حال حاضر در استان تهران گواهی خوداظهاری صادر نمی شود. برای دریافت اطلاعات بیشتر در این زمینه در سایر استان ها با ادارات کل استاندارد مکاتبه و اطلاعات را دریافت نمایید.»

زهرا آل بویه کارشناس پژوهشی مجتمع آزمایشگاهی بهساز