راه طولانی برای رسیدن به بزرگ ترین اقتصاد(بخش اول)

نویسنده: مونا مشهدی رجبی
برگرفته از: خبرآنلاین

انقلاب صنعتی دوره ای از اواخر قرن هجدهم تا قرن نوزدهم میلادی بود که در آن تغییرات بزرگی در کشاورزی، تولید و صنعت و حمل و نقل ایجاد شد و تکنولوژی های تازه ای در عرصه های مختلف ظهور کرد.

این تحولات بزرگ در عرصه صنعت و تکنولوژی تاثیرات عظیمی روی شرایط اقتصادی – اجتماعی جهان و حتی فرهنگ بر جای گذاشت و باعث شد تا دوره ای تازه از زندگی بشر بر روی زمین رقم بخورد. این تحول بزرگ از کشور انگلیس آغاز شد و به تدریج به سراسر اروپا گسترش پیدا کرد و به دنبال آن کشورهای آمریکای شمالی و سپس تمامی دنیا تحت تاثیر آن قرار گرفتند. از اواخر قرن هجدهم به تدریج، ماشین آلات صنعتی جایگزین نیروی کار انسانی یا حیوانات شدند و راندمان کاری صنایع ارتقا یافت. اولین ماشین آلات صنعتی، ماشین آلاتی بود که برای صنعت نساجی استفاده می شد و زمینه ساز توسعه این صنعت شد. پدیده ای که «رابرت هال» -استاد دانشگاه ییل- آن را «انقلاب صنعتی جهشی» می داند. به دنبال انقلاب صنعتی، سرمایه گذاری‎های زیادی در ساخت کانال ها و جاده ها و راه آهن صورت گرفت و حجم تجارت در دنیا در عرض کمتر از ۵۰ سال سه برابر شد و این تازه آغاز راهی بود که کشورهای دنیا را همچون یک زنجیر به هم متصل کرد. با وجود اینکه عرضه ماشین آلات صنعت نساجی و به دنبال آن ماشین آلات صنعت فولاد سازی اولین مرحله انقلاب صنعتی در دنیا را رقم زد، ولی گام اصلی در جهت صنعتی شدن دنیا پنجاه سال بعد از انقلاب اول برداشته شد و این زمانی بود که در تاریخ به نام «انقلاب صنعتی دوم» نامیده می شود. معرفی نیروی بخار و به دنبال آن ساخت ماشین های بخار نقطه عطفی در تاریخ زندگی بشر محسوب می شود. انقلاب دوم صنعتی که ساخت نیروگاه های بزرگ برق و آب و تکنولوژی های مختلف صنعتی را به همراه داشت با توسعه صنعت شیشه سازی و صنعت چاپ و ماشین آلات صنعتی و مواد شیمیایی مورد استفاده در تولید و حتی کشاورزی و صنایع معدنی ادامه پیدا کرد.

تاثیر انقلاب صنعتی بر کاهش فقر
پیش از آغاز انقلاب صنعتی، بیش از ۷۰ درصد از ساکنان کشورهای اروپایی و آمریکا در فقر زندگی می کردند و توان تامین معاش خود را نداشتند. در این سال ها شمار زیادی از مردم دچار سوء تغذیه بودند و مشاغل کاذب و غیرتولیدی، شغل اصلی ۵۰ درصد از ساکنان این کشورها بود، ولی بعد از انقلاب صنعتی، نرخ فقر ۴۰ درصد کمتر شد. البته این تحول طی ۵۰ سال اتفاق افتاد و نتیجه مثبتی روی شرایط اجتماعی و اقتصادی مردم و کشورها بر جای گذاشت و آغاز گر دوره ای شد که ما از آن به عنوان دوره سرمایه داری یاد می کنیم. دوره ای که هم دولت ها نظام سرمایه داری را در پیش گرفته اند و هم مردم در تلاش هستند تا هر چه بیشتر کار کنند و درآمد و ثروت بیشتری انباشته سازند. طبق آمارهای موجود طی دو قرنی که از آغاز انقلاب صنعتی در دنیا می گذرد، جمعیت کره زمین تقریبا ۶ برابر شده است، در حالی که درآمد سرانه در دنیا بیش از ۱۰برابر شده است و این نشان از ثروتمند تر شدن مردم و به دنبال آن مصرف محور تر شدن جوامع دارد.

اختراعات زمینه ساز انقلاب صنعتی
پژوهشگران دانشگاه ییل در مقاله ای ابداعاتی را که زمینه ساز انقلاب صنعتی در دنیا بوده است در فهرستی خلاصه کرده اند. هرکدام از این اختراعات، نقطه عطفی در تاریخ دنیا بوده و هر اختراع، سهم مهمی در توسعه صنعتی دنیا و تبدیل شدن جهان به دنیای صنعتی امروزی داشته اند. این ابداعات از سال ۱۷۷۵ میلادی آغاز شده است ولی بسیاری از مورخان معتقدند ریشه انقلاب صنعتی در سال های آغازین قرن هجدهم و در دوره ای است که ساکنان زمین با مشکلات اقتصادی زیاد دست و پنجه نرم می کردند.

انقلاب صنعتی در آمریکا
ایالات متحده آمریکا از جمله کشورهایی بود که به سرعت تحت تاثیر انقلاب اروپا قرار گرفت. پیش از این تمامی مراکز تولیدی در آمریکا با نیروی اسب کار می کردند و استفاده از اسب برای تولید، مشکلات زیادی را برای آنها ایجاد کرده بود ضمن اینکه روند تولید را هم بسیار کند نگه داشته بود. در سال ۱۸۱۲ میلادی بود که جنگی بزرگ بین آمریکا و انگلیس درگرفت و انگلیس که چندین دهه از انقلاب صنعتی را پشت سر گذاشته بود در مقابل کشوری قرار گرفت که توانایی صنعتی و اقتصادی لازم برای دفاع از خود را نداشت. این جنگ که در تاریخ به جنگ تمدن ها یا civil war معروف است، کاملانشان داد که آمریکا نیاز به تجهیزات پیشرفته و وسایل حمل و نقل توسعه یافته در کنار استقلال اقتصادی و صنعتی برای دفاع از خود دارد. بعد از آن بود که اولین جرقه های انقلاب صنعتی در آمریکا زده شد و سرمایه گذاری دولت برای توسعه فعالیت های مطالعاتی و توسعه صنعتی افزایش پیدا کرد. البته در سال های یاد شده، دولت آمریکا منابع مالی زیادی نداشت.
به دنبال اتمام جنگ و عادی شدن روابط دو کشور آمریکا و انگلیس شماری از دست اندرکاران دولتی و صنعتی آمریکا سفری به انگلیس کردند و ضمن بازدید از مراکز مختلف صنعتی این کشور اقدام به خریداری تکنولوژی های تازه ای کردند که باعث رشد تولید و صنعت در کشور انگلیس شده بود. به دنبال این سفرها بود که نیروگاه های آبی برای تامین انرژی مورد نیاز واحدهای تولیدی جایگزین اسب شد و آمریکا اولین کارخانه تولید پنبه را در دنیا راه اندازی کرد. البته این کارخانه در اواخر قرن هجدهم یعنی در سال های دهه ۱۷۸۰ میلادی راه اندازی شده بود، ولی توسعه آن و تبدیل شدنش به یک کارخانه مطرح و بزرگ پنبه به سال های دهه ۱۸۶۰ میلادی مربوط می شود. سال هایی که اولین نشانه های انقلاب صنعتی در این کشور نمایان شده بود.بسیاری از اقتصاددانان و تاریخ دانان معتقدند از این سال بود که آمریکا سرعت بالای رشد اقتصادی را آغاز کرد و راهی را در پیش گرفت که سبب شد بعد از گذشت دو قرن به بزرگ ترین اقتصاد دنیا تبدیل شود. به عقیده تحلیلگران، صنعتی شدن در آمریکا شامل سه مرحله بسیار مهم بود: اول: توسعه صنعت حمل و نقل هوایی و دریایی و زمینی که باعث بیشتر شدن ارتباط بخش های مختلف کشور و حتی ارتباط گسترده تر آمریکا با دیگر نقاط دنیا شد. دوم: توسعه انرژی الکتریکی به دنبال اختراع بزرگ و ارزشمند ادیسون. سوم: توسعه مراحل مختلف صنعتی از قبیل توسعه پروسه های پالایشگاهی و تولید کالاهای مختلف صنعتی و مصرفی. البته در جریان صنعتی شدن آمریکا یا به تعبیر بهتر گذر از یک اقتصاد وابسته و ضعیف به یک اقتصاد صنعتی تحت تاثیر انقلابی که ریشه در انگلیس داشت دولت نقش بسیار مهمی ایفا کرد. دولت آمریکا در این دوران سیاست هایی برای حمایت از صنایع داخلی وضع کرده بود و با ارائه کمک های مالی بستر لازم برای تحقیق و مطالعه که زمینه ساز اکتشافات و اختراعات بود را فراهم کرد.

روزنامه دنیای اقتصاد، شماره ۲۶۵۰ به تاریخ ۶/۳/۹۱، صفحه ۳۱ (تاریخ اقتصاد)