تحریم ها چه بلایی بر سر فرش دستباف آوردند؟

امسال سومین سال تحریم از سوی ایالات متحده آمریکا و ممنوعیت صادرات فرش دستباف ایران به بازارهای این کشور است. این تحریم در حالی صورت گرفته که این کشور در سال های اخیر، بیشترین رقم واردات فرش از ایران را داشته و درواقع مشتری اصلی قالی ایرانی به شمار می آمده است.

اقتصاد ایران آنلاین-محبوبه فکوری: نام فرش دستباف از دیرباز با نام ایران گره خورده است و کشور ما همواره بزرگترین سهم را در صادرات این کالا به خود اختصاص داده است. آسیب شناسی و پیدا کردن موانع و گلوگاه های پنهان و هموار ساختن آنها در مسیر صادرات و به طور کلی اقتصاد، مشغله ای تمام وقت و بسیار تخصصی و با اهمیت برای اصحاب مدیریت کلان در هر کشوری است.

بر این اساس، در سال های اخیر تلاش شده تا زیرساخت های لازم برای حضور فرش دستباف ایرانی در بازارهای هدف فراهم شود و برای این کار، باید تبلیغات را به عنوان یک عنصر بسیار مهم و موثر در این باره مدنظر قرار داد. امسال سومین سال تحریم از سوی ایالات متحده آمریکا و ممنوعیت صادرات فرش دستباف ایران به بازارهای این کشور است.

آمریکا در سال های اخیر، بیشترین رقم واردات فرش از ایران را داشته و درواقع مشتری اصلی قالی ایرانی به شمار می آمده است. خوشبختانه ارائه فرش در بازار کشورهای آسیایی، اروپایی و آفریقایی، تا حدودی لطماتی را که به واسطه این تحریم بر پیکر فرش و قالیبافی ایران، وارد شده، جبران کرده است. محمدباقر آقاعلیخانی رئیس مرکز ملی فرش ایران، تهیه مواد اولیه را از اولویت های تولید فرش دستباف می داند و می گوید: برای آغاز بافت هر فرش، تهیه مواد اولیه از اولویت خاصی برخوردار است؛ البته کشش بازار هم شرطی است که نباید به راحتی از آن چشم پوشی کرد.

وی می افزاید: برای بافت فرش های کیفی نیز، نیاز بود تا قالیبافان کشور، با تامین مناسب مالی و بیمه ای، مورد حمایت واقع شوند تا فرش ایرانی به عنوان یک محصول صادراتی، همواره در بازارهای هدف عرضه شود و کمبود کالا منجر به از دست رفتن بازارها نشود؛ بر همین اساس، در سال های اخیر، ۴۶۰هزار نفر از قالیبافان کشور تحت پوشش بیمه قرار گرفته اند و هدفگذاری این است که تا چهار سال آتی، این تعداد به یک میلیون نفر ارتقا یابد. آقاعلیخانی تصریح می کند: در این میان مرکز ملی فرش ایران از توسعه بازار داخلی نیز غا?ل نشده است و تلاش دارد تا مخاطبان داخلی را نیز جذب بازار خرید فرش دستباف ایرانی کند، بر همین اساس، همه ساله نمایشگاه فرش دستباف را تدارک می بیند تا علاوه بر معرفی فرش دستباف ایرانی به مردم، تلاش کند تا این هنر صنعت کهن را به دنیا نیز بشناساند و با جذب هیات هایی از کشورهایی همچون چین، روسیه و امارات تلاش کند تا بازار های صادراتی را نیز پیش روی فرش دستباف ایرانی بگشاید.

تبلیغات حرف اول را می زند

«هوشنگ فاخر» عضو هیات نمایندگان اتحادیه صادرکنندگان فرش ایران، بر تبلیغات موثر و هدفمند در بازارهای جهانی تاکید می کند و می گوید: رقبای بزرگ فرش ایرانی مثل موکت و پارکت توانسته اند از طریق تبلیغات و صرف هزینه ای گزاف سهم بسزایی از بازارهای جهانی دکوراسیون را از آن خود کنند. در کشورهای اروپایی و صنعتی تبلیغات حرف اول را می زند و سلیقه مردم را تحت تاثیر خود قرار می دهد و با تبلیغ های جذاب و روانشناسی شده منطق را از مردم می گیرند. «فاخر» با بیان این که سالیان سال است که اتحادیه صادرکنندگان فرش ایران، اتحادیه شهرستان ها و فرش فروشان خارج از کشور برای رشد صادرات فرش بر عامل مهم تبلیغات در کشورهای هدف تلاش کرده اند، ابراز امیدواری می کند که در دولت جدید در این خصوص اقدامات ارزشمندی صورت پذیرد. او در ادامه می گوید: دولت می تواند از طریق برنامه های تبلیغاتی درست و تخصصی، سهم صادرات غیرنفتی همچون فرش، پسته، زعفران و خرما را در کشور های هدف افزایش دهد.

اشتغالزایی مناسب و کمک به اقتصاد خانوار

همچنین محمدرضا عابد، مدیرعامل شرکت سهامی فرش ایران، با اشاره به نقش فرش دستباف در اشتغالزایی مناسب و کمک به خانوارها اظهار می کند: هنر صنعت فرش دستباف از دیرباز در کشور ما به عنوان شغلی فراگیر و مکمل در روستاها و شهرها رواج داشته است و هم اکنون نیز قریب به یک میلیون نفر بافنده در کشور مشغول فعالیت هستند که با احتساب دارندگان حرفه های وابسته به فرش (ریسندگی، طراحی، رنگرزی، مرمت، فروش و…) و لحاظ کردن خانواده های آنان می توان در نظر آورد که بخش عمده ای از جمعیت کشور به نوعی به فرشبافی پیوند خورده و از آن ارتزاق می کنند.

وی می افزاید: نقش این هنر- صنعت در تامین معیشت خانوارها به ویژه در روستاها و به طور خاص به هنگام خشکسالی ها و کم رونق شدن کشاورزی و دامپروری و نیز این امکان که فرشبافی به عنوان شغل جانبی و مکمل در کنار مشاغل اصلی به اقتصاد و معیشت خانواده ها کمک می کند، اثربخشی موثری را برای این هنر- صنعت رقم زده است.

اثرات غیرمستقیم در توسعه پایدار کشور

مدیرعامل شرکت سهامی فرش ایران، همچنین با تاکید بر اثرات غیرمستقیم فرشبافی در توسعه پایدار کشور، این نکته را نیز عنوان می کند که سرمایه اندک موردنیاز برای برپاکردن دار قالیبافی و ایجاد اشتغال ارزان و فراوان و همه گیر در این حوزه، به توسعه پایدار کشور کمک های غیرمستقیمی رسانده و می رساند. برای نمونه رونق قالیبافی در روستاها می تواند به پیشگیری از خروج روستاییان و مهاجرت آنان به شهرها و روی آوردن به مشاغل کاذب یاری برساند. به گفته وی، از طرفی ارزش افزوده بالای این هنر- صنعت با وجود سرمایه گذاری اندک، شاخصه ای قابل تاکید در دوران توجه به اقتصاد مقاومتی است. وی می افزاید: گوناگونی و تنوع رشته ها و رسته های فرش دستباف نیز کمک می کند تا شهروندان هر یک براساس علاقه خود در یک حوزه همراه و یاور این حرفه شوند و طراحی، نقاشی، بافت، رفوگری، ساخت دار و ابزار را برگزینند.

تاثیر هدفمندی یارانه ها بر فرآیند تولید فرش

در عین حال، حمید کارگر، مشاور شرکت سهامی فرش ایران نیز با اشاره به آسیب های طرح هدفمندی یارانه ها بر فرآیند تولید فرش دستباف می گوید: پرداخت مستقیم یارانه به قالیبافان به جای پرداخت یارانه به تولید آنان، در سال های اخیر بلای جان این هنر صنعت شده و شمار قالیبافان فعال را به شدت کاهش داده است. حال آن که قرار بود اثرات هدفمندی یارانه ها با تدوین و اجرای بسته های حمایتی پایش شود. کارگر می افزاید: واقعیت کنونی این است که فرش ایرانی با کمبود قالیباف روبه رو است و هدفمندی یارانه ها به شیوه کنونی، موجب خروج بخش زیادی از قالیبافان از گردونه تولید شده است.

تخصیص یارانه به تولید و اجرای بسته های حمایت از تولید که متاسفانه به مرحله اجرا درنیامده است انتظاری بدیهی برای رونق بخشیدن مجدد به فرآیند تولید فرش دستباف است. وی معتقد است: بخشی از مشکلات فراروی هنر- صنعت فرش دستباف ایران ناشی از فشارهای محیط بیرونی و خارج از کنترل دولت است، اما بسیاری از این مشکلات با تدبیر قابل حل هستند که لازمه آن وجود اراده ای بر این امر و داشتن یک متولی توانمند و باانگیزه است.

ورود به بازارهای نوظهور گامی موثر

اظهارنظر بزرگان صنعت فرش دستباف درحالی است که پیدا کردن بازارهای جدید جهانی و ارائه تقاضای بیشتر برای فرش ایرانی، ناخواسته منجر به توسعه تولید این کالا در کشور هم خواهد شد و این امر حتی می تواند در ایجاد فرصت های شغلی و پایین آوردن نرخ بیکاری، کمک حال دولت نیز باشد.

در عین حال، توجه به مقوله توسعه تولید فرش دستباف، چنانچه در ردیف سیاست های کلان بخش اقتصادی دولت قرار بگیرد درنهایت به پیدا کردن راه هایی مناسب برای توسعه صادرات و جذب بازارهای هدف جدید، منجر خواهد شد.

جلال الدین بصام، رئیس انجمن علمی فرش ایران، در این خصوص می گوید: خوشبختانه می توان گفت، با ورود به بازارهای نوظهوری مانند بازار چین که بازار امیدوارکننده ای است و همچنین بازارهایی مانند هند و امارات، بازارهای خوبی برای صادرات فرش دستباف ایران مهیا شده که صادرکنندگان می توانند به نحوی شایسته از این بازارها استفاده کنند. وی همچنین می افزاید: پیش از این، امارات به عنوان سکوی صادرات مجدد مطرح بود، ولی می توان این کشور را به عنوان بازار مصرف در نظر گرفت و برای صادرات اقداماتی موثر انجام داد.

رئیس سازمان شرکت سه?می فرش ایران معتقد است: فرش دستباف باید در سیاست های سطح کلان نقش داشته باشد، ما اگر بتوانیم در سیاست های کلان کشور به فرش دستباف دقت و توجه بیشتری کنیم، تصمیمات آتی ما می تواند راهی مناسب برای توسعه صادرات و جذب بازارهای هدف جدید باشد. به گفته بصام، برای توسعه صادرات و جذب بازارهای هدف، ما باید به استراتژی بازاریابی محلی روی بیاوریم. بدین معنا که برای هر کشوری، هر شهر آن را در نظر بگیریم و برای هر شهری، هر محلی از آن را در نظر داشته و مورد توجه قرار دهیم. آن زمان تولیدات فرش دستباف مان را متناسب با آن محل?های مورد رصد قرارگرفته، ساماندهی کنیم و با توجه به سلایق هر منطقه فرش دلخواه شان را تولید کنیم.

ضرورت تقویت بازارهای داخلی

باید به این نکته نیز توجه داشت که امروزه تقریبا ۸۰درصد فرش دستباف ایران برای صادرات عرضه می شود، درحالی که اگر بتوان بر بازار داخلی تمرکز بیشتری داشت و آن را گسترش دهیم از بعد اقتصادی بهتر خواهد بود. علاوه بر آن، به دلیل نوسانات بازار ارز در تولید فرش، افزایش سرانه مصرف بازارهای داخلی، تاثیر کمتری بر این مقوله خواهد گذاشت. حشمتی رضوی، پژوهشگر حوزه فرش دستباف در این باره پیشنهاد می کند: می توان چندین فروشگاه بزرگ متشکل از انواع فرش های دستباف در کلانشهرهای کشور ایجاد کرد و این فروشگاه ها با یکدیگر شرکتی تشکیل داده و در کل کشور دارای شعبات فروش شوند. این پژوهشگر تصریح می کند: چنین تشکیلاتی را تا به حال فقط شرکت سهامی فرش ایران که ۸۰سال از عمرش می گذرد، داشته است که هنوز بزرگترین شرکت فرش در ایران و شاید در خاورمیانه است. حشمتی رضوی می افزاید: باید دقت کنیم که شرکت های فروش فرش دستباف در خارج از ایران به چه نحوی عمل می کنند.

این پژوهشگر حوزه فرش دستباف، برای افزایش ضریب فروش فرش دستباف ایران در خارج از کشور راهکارهایی را بیان می کند و می گوید: بخش خصوصی اعم از تولیدکنندگان و فروشندگان باید در اداره امور فرش در ایران، دخالت بیشتری داشته باشند.

به اعتقاد وی، چنانچه شورایعالی فرش را در راس هرم مرکز ملی فرش به وجود آوریم و افرادی متشکل از نمایندگان تولید، بازرگانی، تحقیق و تبلیغ در این شورا وجود داشته باشند، این افراد با حضور متصدیان امر در مرکز ملی فرش و وزارت صنعت، معدن و تجارت و نیز سایر سازمان ها که کارشان به نوعی با فرش درآمیخته است؛ در این شرایط می توان تبادل نظر بهتر و سودمندتری در این حوزه داشت و ارتباطی سازنده در راستای توسعه فرش دستباف کشور به وجود آورد.

حشمتی رضوی در ادامه عنوان می کند: کسانی که در دولت در سیاستگذاری و برنامه ریزی برای فرش دخیل هستند نباید نقش حمایتی و تبلیغاتی را در فرش فراموش کنند.

به هرحال، نگهداری بازارهای قدیمی و جدید، استفاده از خدمات بازرگانان فرشی که در خارج از کشور زندگی می کنند و همچنین دعوت به همکاری محققان و کارشناسان خبره خارج از ایران، از جمله کارهایی است که موجب افزایش علم و دانایی در حوزه بازاریابی فرش دستباف و توسعه و گسترش بازارهای خارجی می شود که این کار حمایت دولت را می طلبد.