تولید بهنگام

همزمان با پیشرفت علوم، مدیریت تولید نیز مناسب با آن در جهت تکامل رشد کرده است. عامل اصلی این تغییرات همان محدود بودن منابع تولید در مقابل نامحدود بودن نیازهای انسان میباشد.
دست اندرکاران تولید همواره سعی کرده‌اند تا از منابع محدود حداکثر استفاده را ببرند.

در این بین سازمانهایی موفق بوده‌اند که استفاده از خلاقیت و بکارگیری روشها و سیاستهای برتر با منابع موجود خود نیازهای بیشتری را ارضاء نمایند و کشورهایی توانسته‌اند توان اقتصادی خود را افزایش دهند که ارزش افزوده بیشتری را در این فرآیند پدید آورند.
ایجاد کالا و خدمات را (تولید) می‌نامند و مدیریت تولید به مجموعه‌ای از فعالیتها اطلاق میشود که منابع در دسترس را به کالا و خدمات تبدیل نماید. فعالیتها در سازمانها منجر به ایجاد کالا و خدمات میگردد.

همانطور که می‌دانیم برای ایجاد کالا و خدمات هر سازمان باید سه وظیفه ۱) بازاریابی ۲) تولید/عملیات ۳) مالی/حسابداری را انجام دهد. و نیز همه مدیران نیز بایستی وظایف اساسی فرآیند مدیریت را انجام دهند که این فرآیند شامل ۱) برنامه‌ریزی ۲) سازماندهی ۳) کارگزینی ۴) رهبری ۵) کنترل است.
عالمان مدیریت تولید در عصر جدید تمام تلاش خود را در به انجام رساندن بهترین نحوه تولید انجام داده‌اند. وجود نظریه‌ها و تئوریهایی که بسیاری از این تئوریها در قالب عمل به اثبات ریشه حاکی از تحقیق و بررسی کامل مسائل مدیریتی و تولیدی هر سازمان با در نظر گرفتن شرایط مختلف اقتصادی و اجتماعی و حتی فرهنگی هر جامعه بوده است.
مفاهیمی چون کایزن، مدیریت کیفیت جامع ‏Total Quality Management (TQM)‎‏ ، هوشین کانری ‏‎(Ho shin Kanri)‎، سیستم تولید به موقع  ‏Just in Time (JIT)‎‏ ، سیستمهای تولید انعطاف‌پذیر ‏‎(Flexible Manufacturing Systems)‎‏ ‏‎(FMS)‎‏ و… از جمله سیستمهایی است که در سراسر دنیا به اجرا درمی‌آید و موجب موفقیت و پیشرفت بسیاری از سازمانها شده است. به طوریکه پایه یک اقتصاد و تولید رقابتی را در دنیا فراهم کرده است.
همانطور که گفته شد کشورهایی توانسته‌اند توان اقتصادی خود را افزایش دهند که ارزش افزوده بیشتری را در این فرآیند پدید آورند. در این میان، نظام تولید به موقع ‏‎(JIT)‎‏ نظامی است که اخیراً مورد توجه سازمانهای صنعتی و حتی سازمانهای بازرگانی قرار گرفته است و مهمترین علت آن افزایش توان رقابتی شرکتهای (ژاپنی) در اثر توفیق آن‌ها در اثر استفاده از این تفکر میباشد.
این تئوری اولین بار توسط ‏‎(MR TAHCHI OHNO)‎‏ معاونت فنی کارخانه تویوتا ژاپن در دهه ۱۹۵۰  طراحی و اجرا شد. در آن زمان ‏‎(MR . EIJI)‎‏ مدیر عامل شرکت تویوتا تصمیم به حذف ضایعات گرفت.
در تعریف ضایعات این طور آماده است که هرچیزی که از حداقل مورد نیازش بیشتر مصرف شود اما هیچگونه ارزش افزوده‌ای را به محصول اضافه ننماید اعم از زمان، نیروی انسانی، سرمایه و قطعات یدکی و … و همچنین در تعریف ارزش افزوده:     ارزش افزوده = قیمت مواد  –  قیمت محصول
هدف ‏‎(jit)‎‏ حذف آن دسته از فعالیتهایی است که ارزش افزوده در محصول ایجاد نمیکنند.
نظام تولید به موقع ‏‎(jit)‎‏ تفکر و نگرش نوین در اداره سازمانهای صنعتی است که با اصول و تکنیکها و روشهای خاص، به دنبال حذف کامل اتلاف و افزایش بهره‌وری در تمامی فعالیتهای داخل و خارج سازمان میباشد.
در این سیستم خرید و تهیه قطعات و مواد اولیه نقش بسیار مهم و کلیدی در اداره و اجرای ‏‎(jit)‎‏ دارد چون اثر مستقیم بر روی بهره‌وری و تنظیم موجودی در جریان ساخت و کاهش موجودی انبار تا حد صفر و نوع و نحوه خرید و تولید دارد.
– استفاده و بستن قرارداد با تأمین کنندگان مواد و قطعات و انتخاب آن‌ها به عنوان یکی از اعضای خانواده سازمان بسیار مهم و تأثیرگذار است.

اصول کلیدی ‏‎ jit
‎سیستم تولید بهنگام دارای اصول کلیدی است که در راستای انجام این اصول، سیستم ‏‎(jit)‎‏ به اجرا درخواهد آمد و نتایج خود را نشان خواهد داد.

۱- برنامه تولید ثابت و یکنواخت در افق زمانی مشخص ‏
A Fixd, Steady Rate of Production
‎در این سیستم معمولاً برنامه‌ریزی باید در یک افق زمانی کاملاً ثابت (معمولاً ماهانه) باشد. و سعی در این است که برنامه زمان‌بندی بسیار دقیق عملیات طوری زمان‌بندی شود که کالای نیم ساخته زیادی بین خطوط باقی نماند. در این سیستم ضربه تأخیر برای هر عملیاتی کم است. لذا کلیه فعالیتها می‌بایستی کاملاً باهم هماهنگ باشد. ‏

‏۲ – حداقل نمودن موجودی‌ها ‏‎ Low Inventories
‎‏- حداقل کردن موجودیها تأثیر مستقیم در کاهش هزینه نگهداری کالا خواهد داشت. صرفه‌جویی در فضای نگهداری کالا در انبار و یا در بین خطوط و ایستگاههای کالا. همچنین این عمل باعث افزایش توجه مدیران به مشکلات تولیدی و تلاش در جهت رفع و پیشگیری از بوجود آمدن خطاهای بعدی خواهد شد.

۳- کوچک کردن دسته‌های تولید‏‎Small Lot Size
‎منظور از کوچک بودن اندازه فیزیکی قطعه مورد نظر نیست.
کوچک بودن دسته‌های تولیدی موجب کاهش هزینه‌های حمل و نقل، کاهش فضای مورد نیاز و نگهداری کالا و به حداقل رساندن بی‌نظمی‌ها در ایستگاههای کاری شده. و این کوچکی باعث رفع سریع عیوب و همچنین زمان سریع بازرسی و بازسازی خواهد شد.
و نیز باعث انعطاف‌پذیری در برنامه زمان‌بندی شده خواهد شد و تولید بر اساس برنامه‌ای صورت خواهد گرفت که بر مبنای سفارش مشتری یا فروش رسیدن مقدار معینی از کالای موجود باشد.

۴- راه اندازی های سریع با کمترین هزینه ‏ Quick , Low Cost Setup
‎کوچک کردن دسته‌های تولید و تغییر ترکیب تولیدات نیازمند به راه‌اندازی‌های مکرر دارد. در این سیستم لازم است بعضی ماشین آلات به طور سریع از تولید یک محصول به تولید محصول دیگر تغییر وضعیت دهند. برای همین استفاده از ابزارهای نصب و راه‌اندازی باید تا آنجایی که ممکن است ساده و استاندارد باشد و نیز استفاده از تکنولوژی ‏GT Group Technology‏ بسیار مفید است.
تکنولوژی گروهی عبارت است از تجزیه و تحلیل و مقایسه اجزاء و قطعات و دسته‌بندی و گروه‌بندی آن‌ها در یک مجموعه با ویژگیهای مشترک و مشخص.
– یکی دیگر از تکنیکهای مورد استفاده، استفاده از ‏SMED (Single minute Exchange of Dic)‎‏ که تا آنجا که امکان دارد فعالیتهای داخلی ‏‎(IED)‎‏ را به فعالیتهای خارجی ‏‎(OED)‎‏ تبدیل می‌نماید.

۵- لی اوت سلولی‏‎ Lay out
‎استفاده از ‏GT‏ که منجر به کاهش زمان آماده‌سازی و کاهش موجودی در جریان ساخت و برنامه‌ریزی و کنترل بهتر ابزار و استفاده از طرحهای فرآیند استاندارد میشود. بسیار قابل توجه است. طبقه‌بندی کالاهای هم خانواده از نظر فرآیند و ساخت و قرار گرفتن ماشین آلات مربوطه در هر طبقه و ….

۶-سرویسهای پیشگیرانه و تعمیرات‏‎ Preventive Maintenance & Repair

‎چون در سیستم ‏‎(jit) ‎‏ کالای در جریان ساخت کم است. خرابی ماشین‌آلات بسیار مشکل‌آفرین است . برای حداقل رساندن این خرابی‌ها و وقفه‌های تولیدی برنامه‌های دقیق تعمیر و نگهداری و پیشگیری طراحی اجرا میشود و افراد مسئول ابزارآلات و تجهیزات مورد استفاده خود میباشند.
با این وجود امکان خرابی ماشین آلات وجود دارد لذا سیستم طوری طراحی میشود که قطعه یدکی مورد نیاز و حساس بلافاصله در دسترس قرار گیرد و به افراد آموزش داده می شود که خود تعمیر و نگهداری تجهیزات را به عهده داشته باشند.

۷- کارگران چند منظوره ‏‎ ‏‎Multifunctional Workers
‎بر خلاف سیستمهای قدیمی که کارگران فقط به یک مهارت آشنایی داشتند در این سیستم باید کارگران به مهارتهای دیگر نیز آشنایی کامل داشته باشند که چنانچه یک فرد به دلیلی نتواند به موقع به سرکارش حاضر شود فرد دیگر بتواند کار او را انجام دهد. تا در برنامه‌ریزی لطمه‌ای پیش نیاید.
مزیت این عمل نیز در صورت دیگر خود به این گونه است که هر کارگر در صورت دریافت یک قطعه ناسالم از مرحله قبلی میتواند آن‌ها را گزارش کرده یا پس بفرستد البته نقش مدیریت در این زمینه بسیار مهم است.
‏
‏۸- بالا برد سطح کیفیت ‏‎ High Quality level ‎این امر ازچهار طریق انجام میشود:
۱- فراهم نمودن استانداردهای قطعات و محصول (از نظر کیفیت) از طریق استاندارد نمودن شیوه‌های کاری و ابزارآلات برای بالا بردن سطح کیفیت
۲- از طریق فشار آوردن به تولید کنندگان و عرضه کنندگان مواد‏ اولیه که بالاترین کیفیت مواد را عرضه نمایند تا از این طریق هزینه بازرسی را پایین آورند. ‏
۳- فشار آوردن به کارکنان تا مسئول کیفیت بالای تولید باشند، با فراهم نمودن ابزارآلات لازم برای انجام کار، آموزش روشهای کار و روش اندازه‌گیری کیفیت و حذف خطاها و حمایت از آن‌ها و تشویق افراد. ‏
۴- استفاده از روشهای کنترل بصری‎ Visual Controls  ‎

‏۹- روحیه همکاری و مشارکت جویانه‏‎A Cooporative Spirit
‎ارتباطات، احترام متقابل و وجود یک روحیه دوستانه و ترویج یک فرهنگ همکاری و احترام متقابل بین کارگران و مدیران و همچنین تأمین کنندگان و فروشندگان مواد و قطعات در سیستم ‏jit‏ بسیار ضروری است.

۱۰- فروشندگان قابل اعتماد‏‎ Reliable Vendors
‎فروشندگانی که بتوانند دسته‌های کوچک را با کیفیت بالا ارائه دهند و ایجاد یک روحیه همکاری بین خریدار و فروشنده شرط لازم است. و همچنین تأمین کنندگان مواد و قطعات در واقع بخشی از کارخانه محسوب میشوند. آن‌ها نیز از کارتهای کانبان استفاده میکنند. ‏

‏۱۱- استفاده از سیستم کششی در فرآیند تولید ‏‎ Pull System of Moving Goods‎
استفاده از دو کارت کانبان (کانبان برداشت و کانبان تولید) ‏‎(Kanban)‎‏ و نیز مونتاژ بر اساس سفارش خط بعدی در این سیستم اجرا میشود.

۱۲- استفاده از چراغهای  ‏Anelon‏  جهت نشان دادن وضعیت ‏‎Problem Solving ‎
‏ تولید و استفاده از تیم‌های تصمیم‌گیری و استفاده از ‏‎(Fish bone)‎‏ برای ارائه راه حل مسئله..
دوازده عنصر کلیدی فوق لازمه وجود بدنه ‏‎(jit)‎‏ است و نبودن و یا اجرا نشدن هرکدام در اجرای صحیح این سیستم تأثیر خواهد داشت.با این همه مدیریت مناسب تولید و مدیریت کارخانه نقش اساسی در اجرای این سیستم و آشنا کردن پرسنل به اجرای این سیستم دارد.
‏

مزایای بکارگیری ‏‎ jit ‎
‏۱ـ کاهش موجودی در جریان ساخت
۲ـ کاهش موجودی انبار (تا حد حذف انبار)‏
‏۳ـ کشف ساده‌تر عیوب و مشکلات ‏
‏۴ـ افزایش انعطاف پذیری در مقابل تنوع و کمیت تقاضا ‏
‏۵ـ ارتقاء و بهبود کیفیت
‏۶ـ حذف بازرسی ‏
‏۷ـ کاهش مقادیر خرید قطعات ‏
‏۸ـ افزایش ظرفیت ‏
‏۹ـ کاهش سربار ‏
‏۱۰ـکاهش هزینه سرمایه گذاری ‏
‏۱۱ـ کاهش حمل و نقل قطعات بین بخشها ‏
‏۱۲ـ کاهش زمان تأخیر و تولید

نویسنده: امیر روشنایی- انجمن علمی نساجی دانشگاه آزاد اسلامی کاشان‏