تحلیلی بر واردات الیاف و نخ اکریلیک طی سالهای 1393-1397

صنعت فرش ماشيني ايران با بكارگيري آخرين تكنولوژي روز ماشينآلات دنيا، با توليد سالانه 85 ميليون مترمربع انواع فرش ماشيني و صادرات 400 ميليون دلاري در سال، يكي از بالندهترين بخشهاي صنعت نساجي ايران است. اگرچه رشد و تكامل اين صنعت طي 25 سال گذشته در كنار روند صعودي صادرات آن نشان از توان و ظرفيت بالاي اين صنعت دارد، اما ازجمله عواملي كه رشد آن را تهديد ميكند وابستگي شديد ارزي در بخشهاي مختلف بهويژه ماشينآلات و مواد اوليه است. بديهي است كه اين نوع وابستگي درمورد برخي از مواد اوليه بروز بيشتري دارد؛ الياف و نخ اكريليك بهعنوان پرمصرف و مهمترين مواد اوليهي مصرفي صنعت فرش محسوب ميشوند؛ الياف تقريباً وابستگي كامل و در مورد نخ اكريليك تا حدودي وابستگي به خارج از كشور مشهود است.
نگاهي كوتاه بر آمار ارائهشدهي گمرك جمهوري اسلامي ايران درزمينهي واردات فرش ماشيني، نشان ميدهد كه الياف، تاو، تاپس و نخ اكريليك طي سالهاي گذشته نوسانات زيادي را تجربه كردهاند. يكي از مهمترين دلايل نوسانات واردات الياف و نخ اكريليك، تغيير و يا به عبارتي ارتقاي تراكم عرضي يا شانهي ماشينهاي بافندگي فرش است؛ به اين معني كه با ورود ماشينآلاتي با شانهي بالا بهويژه ماشينهاي بافندگي 1000 شانه و بيشتر، طي 5 سال گذشته نياز به نخهاي با نمرههاي ظريف از 27 تا 40 «سه لايه متريك»، در صنعت فرش ماشيني ايران بهشدت افزايش يافت. از طرفي صنعت ريسندگي نخ فرش ماشيني كشور -كه مشمول توليد نخهاي زير 27 سه لايه بود- نتوانست مطابق با ورود ماشينهاي شانهي بالاي بافندگي فرش، نخ ظريف موردنياز آنها را تأمين كند. درنتيجه تعداد زيادي از توليدكنندگان فرش ماشيني با هجوم به سمت كارخانههاي ريسندگي نخ فرشي تركيه، نخ موردنياز خود را در «تناژ» بالا وارد كردند.
در ادامه جدولهايي براي نشان دادنِ كمّي الياف در سالهاي متفاوت ارائه خواهد شد. جدول شماره (1) مقادير واردات الياف و نخ اكريليك طي سالهاي 93 تا 97 را نشان ميدهد:
بررسي مقادير مندرج در اين جدول ميتواند نتايج تأملبرانگيز و قابلتوجهي را براي صنعتگران، ساير دستاندركاران اين صنعت، همچنين متوليان مرتبط در وزارت صنعت، معدن و تجارت داشته باشد كه در ادامه به تعدادي از آنها پرداخته ميشود.
الف- بررسي واردات نخ اكريليك فرش ماشيني در 5 سال گذشته
نمودار شكل شماره (1) نشاندهندهي حجم واردات نخ از سال 1393 تا 1397 در ايران است. همانطور كه از نمودار مشخص است، واردات نخ اكريليك در سال 1393 حدود 1820 تن بوده است كه در سال 1394 به 8450 تن (رشد 5/4 برابري) و در سال 1395 به اوج خود؛ يعني 10530 تن رسيده است. اين بدان معناست كه در سال 1395 بهطور متوسط ماهيانه حدود 900 تن نخ اكريليك وارد كشور شده است. اين افزايش واردات، بيانگر آن است كه طي سالهاي 1393 تا 1395 صنعت ريسندگي نخ فرش ماشيني ايران غافلگير شده و با تمام تلاشهاي خود نتوانسته نخ مصرفي كارخانههاي بافندگي فرش ماشيني كشور را تأمين كند.
با اقدام همراه با تأخير مديران صنعت ريسندگي كشور، ارتقاي ماشينآلات خطوط توليد و واردات فنّاوريهاي نوين ريسندگي مانند «تاو به تاپس»، توليد نخ اكريليك در داخل افزايشيافته و واردات نخ در سال 1396 به 6570 تن كاهش يافت. اين روند كاهشي در سال 1397 نيز ادامه پيدا كرد كه با افزايش شديد و چند برابري نخ ارز به توجيهناپذير شدن واردات نخ اكريليك و درنتيجه كاهش شديد واردات به ميزان 1870 تن؛ يعني تقريباً معادل واردات پنج سال قبل از آن (سال 93) منجر شد. روندي كه به نظر ميرسد در سال 98 هرچند با شيبي كمتر، ادامه خواهد داشت.
واردات نخ اكريليك در سال 1393 حدود 1820 تن بوده است كه در سال 1394 به 8450 تن (رشد 5/4 برابري) و در سال 1395 به اوج خود؛ يعني 10530 تن رسيده است. اين بدان معناست كه در سال 1395 بهطور متوسط ماهيانه حدود 900 تن نخ اكريليك وارد كشور شده است. اين افزايش واردات، بيانگر آن است كه طي سالهاي 1393 تا 1395 صنعت ريسندگي نخ فرش ماشيني ايران غافلگير شده و با تمام تلاشهاي خود نتوانسته نخ مصرفي كارخانههاي بافندگي فرش ماشيني كشور را تأمين كند.
ب- بررسي واردات مجموع الياف، تاو و تاپس اكريليك در 5 سال گذشته
بررسي ميزان واردات الياف، تاو و تاپس طي 5 سال گذشته حكايت از افتوخيز معنادار آن دارد. همانطور كه در نمودار شكل شماره (2) مشخص است، مجموع واردات الياف، تاو و تاپس اكريليك به كشور، روند افزايشي و سپس كاهشي داشته است بهگونهاي كه از 92 هزار تن در سال 1393 به 85 هزار تن در سال 1394 كاهش و سپس به اوج خود يعني 147 هزار تن در سال 1396 افزايش يافته و در سال 1397 به 115 هزار تن كاهش پيداكرده است.
اين نمودار نشان ميدهد كه اوج واردات الياف، تاو و تاپس به كشور در سال 1396 بوده است و به نظر ميرسد اين مهمترين دليل بر كاهش شديد واردات نخ اكريليك در آن سال (1396) باشد؛ به عبارتي به نظر ميرسد سال 1396 سالي است كه صنايع ريسندگي نخ فرش ماشيني ايران توانستهاند هرچند با تأخير فاز 3 ساله، اما با سرعت نسبتاً خوبي جبران خسارت كرده و از خروج حجم بيشتر ارز از كشور جلوگيري كنند.
بررسيهاي اوليه و ابتدايي نشان ميدهد كه با رقم واردات 7/1 ميليارد دلار طي 5 سال ميتوان تقريباً يك خط بسيار بزرگ و يا چند كارخانه كوچكتر توليد الياف اكريليك با ظرفيت توليدي معادل كل الياف مصرفي موردنياز كشور راهاندازي كرد كه نهتنها از خروج مقادير قابلتوجه ارز از كشور جلوگيري ميكند، بلكه حجم قابلتوجهي اشتغال پديد آورده و مهمتر از همه اينكه وابستگي توليد فرش ماشيني كشور به الياف اكريليك را براي هميشه از بين ميبرد.
ج- بررسي مجموع واردات الياف و نخ اكريليك فرش ماشيني در 5 سال گذشته
اگر مقادير واردات سالانه الياف و نخ اكريليك بهطور همزمان بررسي شوند، نمودار تركيبي شكل شماره (3) به دست ميآيد كه به كمك آن ميتوان رفتار واردات الياف و نخ اكريليك و مجموع آنها را بهتر ارزيابي كرد. اين نمودار نشان ميدهد كه طي 5 سال گذشته و عليرغم كمبودهاي فراوان موجود، وزن واردات نخ همواره با اختلاف معناداري از وزن مجموع واردات الياف، تاو و تاپس كمتر بوده است. اين بهنوعي بيانگر آن است كه صنعتگران سختكوش در هر دو بخش ريسندگي نخ و بافندگي فرش ماشيني تمام تلاش خود را كردهاند تا تاجايي كه ممكن است از ظرفيتهاي توليدي داخل كشور به نفع اقتصاد و اشتغال كشور استفاده كنند.
با بررسي آمار و ارقام واردات از زاويهاي ديگر، نمودار شكل شماره (4) به دست ميآيد كه سهم الياف (شامل الياف استيپل، تاو و تاپس) و نخ را از مجموع واردات در 5 سال گذشته نشان ميدهد. با مشاهدهي اين نمودار ميتوان پي برد كه از كل واردات پنج سال گذشته تنها 7% وزن كل واردات به نخ اكريليك اختصاص داشته و 97% باقيمانده مربوط به واردات الياف (استيپل، تاو و تاپس) است. اين ارقام نشان ميدهد كه وابستگي شديدي كه در بخش مواد اوليه صنعت فرش ماشيني ايران وجود دارد مربوط به الياف اكريليك (به هرسه شكل الياف، تاو و تاپس) است. اگر مجموع وزن الياف و نخ وارداتي طي 5 سال گذشته محاسبه شود، رقم 565 هزار تن يا بهطور متوسط سالانه 113 هزار تن واردات به دست خواهد آمد. اگر رقم تقريبي 8/2 دلار به ازاي هر كيلو الياف و 1/4 دلار براي هر كيلو نخ اكريليك وارداتي فرض شود، مجموع ارزبري مواد اوليه اكريليكي صنعت فرش ماشيني طي پنج سال گذشته به رقم 7/1 ميليارد دلار (و يا سالانه 340 ميليون دلار) خواهد رسيد. بررسيهاي اوليه و ابتدايي نشان ميدهد كه با رقم واردات 7/1 ميليارد دلار طي 5 سال ميتوان تقريباً يك خط بسيار بزرگ و يا چند كارخانه كوچكتر توليد الياف اكريليك با ظرفيت توليدي معادل كل الياف مصرفي موردنياز كشور راهاندازي كرد كه نهتنها از خروج مقادير قابلتوجه ارز از كشور جلوگيري ميكند، بلكه حجم قابلتوجهي اشتغال پديد آورده و مهمتر از همه اينكه وابستگي توليد فرش ماشيني كشور به الياف اكريليك را براي هميشه از بين ببرد. اين نتيجه بسيار مهمي است كه نهتنها بخش خصوصي بايد به فكر راه چارهاي براي آن باشد بلكه متوليان بخش نساجي وزارت صنعت، معدن و تجارت بايد آن را بهعنوان يك طرح كلانِ ملي بشناسند؛ چراكه ميتواند يكبار براي هميشه از خروج صدها ميليون دلار ارز از كشور جلوگيري كرده و صنعت فرش ماشيني ايران را در مقابل رقباي قدرتمندي مانند تركيه محافظت كند.
د- بررسي واردات الياف و نخ اكريليك در 5 سال گذشته و ارتباط آن با توليد و صادرات فرش ماشيني كشور
اگر مجموع واردات الياف، تاو، تاپس و نخ اكريليك طي 5 سال گذشته بررسي شود نمودار شكل شماره (5) به دست خواهد آمد. اين نمودار، نشان ميدهد كه مجموع واردات الياف و نخ اكريليك در سال 1396 به اوج خود يعني رقم 153 هزار تن رسيده است.
اما ازجمله عواملي كه رشد صنعت فرش ماشيني را تهديد ميكند وابستگي شديد ارزي در بخشهاي مختلف بهويژه ماشينآلات و مواد اوليه است. بديهي است كه اين نوع وابستگي درمورد برخي از مواد اوليه بروز بيشتري دارد؛ الياف و نخ اكريليك بهعنوان پرمصرف و مهمترين مواد اوليهي مصرفي صنعت فرش محسوب ميشوند؛ الياف تقريباً وابستگي كامل و در مورد نخ اكريليك تا حدودي وابستگي به خارج از كشور مشهود است.
ازآنجاييكه تقريباً تمام الياف و نخ اكريليك مصرفي كشور وارداتي بوده، توليد داخلي آن تقريباً صفر بوده است. اين نمودار بهعنوان بيانكنندهي ميزان تقريبي توليد فرش ماشيني اكريليك در ايران، نشان ميدهد كه توليد فرش اكريليك در سال 1396 به اوج خود رسيده است. اگر نخ «خاب» مصرفي هر فرش ماشيني 12 متري اكريليكي، تقريباً بهطور متوسط 38 كيلوگرم (با احتساب ضايعات و…) باشد، رقم 153 هزار تن واردات الياف و نخ اكريليك نشاندهندهي توليد 48 ميليون مترمربع فرش ماشيني اكريليك از مجموع 85 ميليون مترمربع توليد فرش ماشيني سالانه كشور (56 درصد) است.
از طرفي روند واردات الياف و نخ اكريليك طي سال 1397 با افت بسيار شديد همراه بوده است بهگونهاي كه مجموع واردات الياف و نخ اكريليك از 153 هزار تن در سال 1396 به رقم 116 هزار تن كاهشيافته است. آمارها نشان ميدهد كه عليرغم نابسامانيهاي اقتصادي و امواج تند نوسان شديد قيمتها، توليد فرش ماشيني ايران در سال 1397 درمجموع كل سال كاهش چنداني نداشته است؛ بنابراين با فرض توليد 85 ميليون مترمربع فرش ماشيني در سال 1397 ميتوان پي برد كه با افزايش شديد نرخ ارز و درنتيجه افزايش قيمت افسارگسيختهي الياف و نخ اكريليك، سهم فرش اكريليك از توليد كل فرش ماشيني ايران از 57 درصد در سال 1396 به 44 درصد (حدود 37 ميليون مترمربع) كاهشيافته است. اين مقايسه نشان ميدهد حدود 13% از توليد فرش ماشيني اكريليك ايران در سال 1397 از توليد ساير فرشها (مانند پلياستر و يا پليپروپيلن) جايگزين شده است. اين كاهش 13 درصدي مربوط به توليدكنندگاني است كه در سال 1397 سرمايه در گردش كافي براي خريد نقدي و بهروز نخهاي ناب اكريليك خود، نداشته و مجبور به خريد نخهاي ناب ارزانتر مانند پلياستر و پليپروپيلن شدهاند.
از سوي ديگر چنانچه آمار صادرات فرش ماشيني ايران طي 5 سال گذشته ارزيابي شود، روند افزايشي آن كاملاً مشهود است. افزايش 20 درصدي صادرات فرش ماشيني ايران در سال 1397 نسبت به سال 1396 همزمان با كاهش 40 درصدي واردات الياف و نخ اكريليك نشان ميدهد كه توليد و صادرات فرش ماشيني غيراكريليكي در ايران در سال 1397 بهشدت افزايشيافته است. با توجه به اينكه بهجز اكريليك تنها دو نخ ناب پليپروپيلن و پلياستر در فرش ماشيني ايران بكار ميرود، ارقام نمودار بالا نشان ميدهد كه صادرات فرش ماشيني ايران در سال به سمت فرشهاي پليپروپيلن و پلياستر چرخش مشهودي داشته است.
ه- بررسي واردات الياف، تاو و تاپس اكريليك به تفكيك در 5 سال گذشته
ارزيابي و تحليل آمار واردات انواع الياف طي 5 سال گذشته بهصورت تفكيكي كه در نمودار شكل شماره (6) نشان داده ميشود.
اين نمودار نشان ميدهد كه در سال 1397 بيشتر كاهش واردات انواع الياف مربوط به الياف استيپل و سپس تاپس بوده است؛ كه توليد نخهاي ضخيم فرش ماشيني (زير نمره 27 سهلاي متريك) در ايران به دليل كاهش تقاضا از سوي كارخانههاي توليد فرش ماشيني كاهش چشمگيري داشته است. برخلاف الياف استيپل و تاو، واردات تاو افزايش 40 درصدي نسبت به واردات سال 96 داشته است. اين افزايش كاملاً معنادار بوده و ميتواند به دليل راهاندازي خطوط جديد توليد نخ ظريف (سيستم ريسندگي تاو به تاپس) و بهرهبرداري از آنها توسط سرمايهگذاران باشد. درواقع اين افزايش واردات بهمنظور جبران كمبود نخهاي ظريف موردنياز شركتهاي بافندگي فرش از سوي كارخانههاي ريسندگي داخل كشور انجامشده است.
نمودار شماره (7) سهم تاو از مجموع واردات الياف، تاو وتاپس را طي 5 سال گذشته نشان ميدهد. اين نمودار بهخوبي افزايش سهم تاو از مجموع واردات الياف (الياف استيپل، تاو و تاپس) اكريليك به كشور را از 16% در سال 1393 به 30% در سال 1397 نشان ميدهد كه تاييد كنندهي مطلب بالاست.
شكل 7- نمودار سهم واردات تاو از مجموع واردات الياف اكريليك از سال 1393 تا 1397
در پايان ذكر اين نكته ضروري است كه وابستگي شديد صنعت فرش ماشيني ايران به دو عامل اساسي ماشينآلات و الياف اكريليك ميتواند خطرناك باشد و آيندهي اين صنعت را بهويژه در مواقع بحراني، در هالهاي از ابهام فروبرد.
طي 5 سال گذشته و عليرغم كمبودهاي فراوان موجود، وزن واردات نخ همواره با اختلاف معناداري از وزن مجموع واردات الياف، تاو و تاپس كمتر بوده است. اين بهنوعي بيانگر آن است كه صنعتگران سختكوش در هر دو بخش ريسندگي نخ و بافندگي فرش ماشيني تمام تلاش خود را كردهاند تا تاجايي كه ممكن است از ظرفيتهاي توليدي داخل كشور به نفع اقتصاد و اشتغال كشور استفاده كنند.
بديهي است كه توليد ماشينآلات ريسندگي نخ و بافندگي فرش ماشيني نميتواند طي 5 سال در ايران رخ دهد اما به نظر ميرسد با يك برنامهريزي جدي و صحيح از سوي وزارت صنعت، معدن و تجارت و با پيگيريها و سرمايهگذاري بخش خصوصي بتوان تا حدود 5 سال صنعت پرافتخار فرش ماشيني ايران را درزمينهي توليد الياف و نخ اكريليك مصرفي، خودكفا و براي هميشه يكي از دو خطر اصلي براي ادامهي حيات اين صنعت را برطرف كرد.
دكتر منصور دياري-عضو هيات علمي دانشگاه آزاد اسلامي واحد كاشان
——————————-
این مطلب را نیز بخوانید
پیشنهاد سردبیر: لزوم رهایی از وابستگی به واردات الیاف و نخ اکریلیک
——————————-
تحریریه مجله نساجی کهن
ارسال مقالات و ترجمه جهت انتشار در سایت : info@kohanjournal.com