فرش دستباف ایرانی در انتظار نگاه واقع بینانه دولت
دانلود نسخه دیجیتال مجله کهن
فرش دستباف محصول فرهنگ، هنر و تمدن اصیل ایرانی است که در طول قرن‌های متمادی با حفظ هویت و اصالت‌های خود، ایرانی مانده و از این پس نیز هیچ کشوری توانایی رویارویی با آن را ندارد. کیفیت، اصالت و جنبه‌های هنری فرش دستباف ایران همواره مورد خواست سلیقه داخلی و خارجی این عرصه بوده و بی‌رقیب است و هیچ کشوری قادر به تصاحب جایگاه ایران در این حوزه نیست. این نکته که دیگر کشورهای تولیدکننده فرش دستباف با وجود اینکه خودشان صاحب تاریخچه قالیبافی هستند به کپی‌برداری از طرح‌ها و نقوش ایرانی پرداخته‌اند واقعیتی است که در مؤید بی‌بدیل بودن طرح‌های ایرانی است. رقبایی مانند چین، هند، پاکستان، نپال و… اگرچه به تولید فرش ایرانی مبادرت ورزیده‌اند اما نتوانسته‌اند نام بازار را به‌نفع خود تغییر دهند و این بازار همچنان با نام فرش ایرانی به فعالیت خود ادامه می‌دهد
علیرضا قادری، موسس و عضو هیات‌رئیسه اتاق فکر فرش دستباف ایران معتقد است رقبای ایران در بازار فرش با روش‌های نوآورانه وارد میدان نشده‌اند بلکه عواملی دیگر در این عرصه نقش داشته که یکی از آنها شرایط طبیعی بعد از وقوع انقلاب اسلامی، هشت سال جنگ تحمیلی و تحریم‌هایی که در طول این سال‌ها ایران با آن مواجه بوده، می‌تواند باشد. وی همچنین نبود مکانیسم صحیح برای مبادلات مالی با کشورهای خارجی را یکی دیگر از فاکتورهایی برشمرد که رقبایی مانند هند، چین، افغانستان و پاکستان از آنها استفاده کرده و وارد رقابت با ایران شده‌اند.
در کنار این دو عامل بازاریابی، بازار‌سازی و بازارداری نیز همگی برعهده بخش خصوصی گذاشته شده و به‌رغم اینکه ما سازمان توسعه تجارت ایران را داریم عملا فعالیتی از سوی آنها در این زمینه انجام نمی‌گیرد در حالی که دولت در کشورهای رقیب با بسترسازی‌های مناسب و به‌طور جدی اصول پشتیبانی‌کننده‌ای را از صنعت فرش به عهده گرفته و فعالیت‌هایی را در راستای برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی، صادرات رایگان نیز انجام می‌دهد.
بنابراین به جرات می‌توان گفت فرش ایران نیازمند نوآوری نیست و در حال حاضر شاید ۱۰ درصد از نقشه‌های اصیل ایرانی نیز تولید نمی‌شود و اگر نقشه‌های اصیل همه مناطق ایران تولید شده و مورد حمایت قرار بگیرد به راحتی می‌تواند جوابگوی همه سلایق مردم جهان باشد.
قادری با اشاره به اینکه فرش کالایی است که در کنار ویژگی‌های تجاری یک کالای هنری است و در هنگام تولید و عرضه باید با توجه به ویژگی‌های هنری این مراحل را انجام داد، گفت: مشکلی که در اینجا با آن روبه‌رو هستیم این است که رقبای ایران کشورهایی هستند که انفجار جمعیت و فقر دارند و به همین دلیل با هزینه‌های بسیار پایین وارد بازار رقابت می‌شوند. رقابت ما با کشورهای دیگر بر سر نقشه‌های ایرانی نیست بلکه آنها با کپی‌کردن طرح‌های ایرانی به تولید فرش می‌پردازند، در حقیقت علاقه جهانی به فرش ایرانی موجب می‌شود رقبا با وجود اینکه خودشان تاریخچه قالیبافی دارند به این سمت گرایش پیدا کنند، در واقع بازار فرش ایرانی است اما بخش اعظم آن از سوی کشورهایی مانند هند، چین، پاکستان و… تولید می‌شود.
احیای کارگاه‌ها
همین موضوع باعث شده کارگاه‌های کوچکی که در شهرستان‌های مختلف متعهدانه کار می‌کنند به مرور تعطیل شوند. از طرف دیگر دولت سیاست کارگاه‌های متمرکز قالیبافی را در دستورکار خود قرار داده که به نظر من مرکز ملی فرش ایران به‌عنوان یک نهاد متولی و مجموعه دولت باید قدری واقع‌بینانه‌تر عمل کند و با یک اراده راسخ در جهت حمایت و تقدم حفظ کارگاه‌های موجود قدم بردارد و با ارائه تسهیلات بیشتر باعث بقای کارگاه‌های موجود شود. عملی کردن این طرح کار سختی نیست و دولت می‌تواند ارائه امتیازات را از کسانی شروع کند که در عرصه قالیبافی شناخته شده هستند و اجازه می‌دهند دوره تولید سپری شود و سپس نتایج را ارزیابی و از این طریق طرح متمرکز کردن کارگاه‌ها را اصلاح کنند.
از تکنولوژی در قالیبافی نمی‌توان چندان استفاده کرد زیرا یکی از ویژگی‌های فرش که آن را تبدیل به یک هنر ـ صنعت کرده و باعث جهش آن شده، راه‌نیافتن تکنولوژی به این شاخه هنری است.
تکنولوژی جایگاهی در هنر فرش ندارد
ما در هنر فرش نیازمند تکنولوژی نیستیم البته می‌توان با استفاده از تکنولوژی روز امکاناتی را فراهم کرد که تضمین‌کننده سلامت بافنده باشد و کمتر سلامت او را تهدید کند اما در سایر موارد چندان بر سرعت کار یا ویژگی‌های دیگر تاثیر ندارد. با وجود اینکه چند سالی است که استفاده از نرم‌افزار در طراحی فرش رایج شده اما نتیجه مثبتی را تاکنون نداشته و این موضوع در حالی است که مبتکر نرم‌افزار طراحی فرش نیز خود ما بوده‌ایم که به مراتب اثرات منفی این نرم‌افزار بیشتر از ثمرات مثبت آن بوده است. یکی از وجوه تمایز ما با کشورهای دیگر در این است که ما طراحان چیره‌دستی داریم و طبیعتا زمانی که پای نرم‌افزار به میان می‌آید قابلیت رقابت بیشتر می‌شود چون امکان کپی‌برداری به راحتی فراهم خواهد شد. تقریبا از ۸۰ سال پیش موضوع شناسنامه‌دار کردن فرش‌های ایرانی مطرح بود تا بتوان از این طریق فرش ایرانی را از سایر تولیدات متمایز کرد و زمانی که این اقدامات انجام گرفت در بازار جهانی مورد استقبال قرار نگرفت و اخیرا نیز بحث کدگذاری کالاها مطرح شده که من زیاد موافق این موضوع نیستم زیرا برخی از هنرمندان معروف که آثارشان را با اسم و مارک خودشان جزو طرح قالی می‌بافتند نیز با کپی‌برداری از آثارشان مواجه شدند و امروزه شاهد تعداد زیادی از این کارها با مارک‌های مشابه هستیم.
به نظر من به جای شناسنامه‌دار کردن یا کدگذاری فرش ایرانی باید دولت از طریق بانک‌ها و بیمه یک ضمانت‌نامه اجرایی تدوین کرده و از این طریق از فرش ایرانی حمایت کند تا به راحتی بتوان فرش اصیل ایرانی را در بازار عرضه کرد.
تاکنون ۲۰ مرکز آموزش عالی در سرتاسر کشور داریم که دانشگاه آزاد اسلامی سهم بسیار جدی‌ای در گرایش علمی به این رشته داشته است که در کنار این موضوع از دانشگاه آزاد اسلامی توقع می‌رود پایان‌نامه‌هایی را که در این زمینه هستند شناسایی کرده و ارتباطش را با چرخه تولید برقرار کند.
صادرات فرش ایرانی کاهش نیافته است
محمدرضا عابد، معاون مرکز ملی فرش ایران با بیان اینکه برای مقابله با رقبایی که در بازار جهانی برای فرش ایرانی پیدا شده، اقداماتی را در دست اجرا داریم که از آن جمله پیگیری استانداردسازی کارگاه‌های قالیبافی در تمام شهرستان‌ها در نظر گرفتن جوایز صادراتی، هدفمندکردن بازار فرش، پرداخت پنج‌درصد یارانه برای ایجاد کارگاه و… همگی جزو برنامه‌هایی‌ا‌ست که در دستورکار دولت قرار گرفته است.
وی با اشاره به اینکه میزان صادرات فرش ایرانی کاهش نیافته و علت اینکه جایگاه این کالا در صادرات غیرنفتی پایین آمده این موضوع است که در سال‌های گذشته صادرات غیرنفتی محدود به کالاهای سنتی مانند فرش، پسته، حبوبات و… می‌شد افزود: امروزه صادرات صنعتی و پتروشیمی به این لیست اضافه و تنوع محصولات زیاد شده و همین امر باعث پایین آمدن جایگاه فرش شده است.
در پایان باید گفت شاید رقبای ایرانی با انگیزه‌های مالی بتوانند طرح‌های ایرانی را کپی کرده و بخش اعظم تولید فرش ایرانی را در جهان به خود اختصاص دهند اما هیچ‌یک نمی‌توانند این موضوع را انکار کنند که هنر نزد ایرانیان است و بس!
