رنگرزی پشم و هرآنچه باید درباره آن بدانید

رنگرزی پشم :: مواد رنگزای ری اکتیو بلحاظ ایجاد پیوند کوالانسی با عامل های آنیونی پشم و وزن مولکولی کم از ثبات شستشویی عالی و در عین حال فوق العاده شفاف هستند به همین دلیل این گروه به عروس مواد رنگزای شیمیایی مشهورند.

● رنگرزی پشم با مواد رنگزای ری اکتیو
مواد رنگزای ری اکتیو بلحاظ ایجاد پیوند کوالانسی با عامل های آنیونی پشم و وزن مولکولی کم از ثبات شستشویی عالی و در عین حال فوق العاده شفاف هستند به همین دلیل این گروه به عروس مواد رنگزای شیمیایی مشهورند. این مواد رنگزا بر حسب اینکه دارای چه تعداد عامل کلر جهت ایجاد پیوند کوالانسی با لیف باشند به سه گروه طبقه بندی که عبارتند از سه کلره،دو کلره و یک کلره.
محدودیت عمده مواد رنگزای ری اکتیو این است که همواره بخش قابل ملاحظه ای از مواد رنگزا در داخل لیف باقی می ماند و این موضوع بالاخص در مورد رنگهای تیره از شدت بیشتری برخوردار است ضمن آنکه بخشی از عاملهای انیون فعال این مواد رنگزا با یون هیدروژن محلول ترکیب شده، در نتیجه ماده رنگزا خنثی و بالطبع دیگر ماده رنگزا تمایلی به مهاجرت به داخل لیف نداشته و مقدار ماده رنگزا محلول رنگی نیز افزایش خواهد یافت. از مواد رنگزا ری اکتیو مناسب جهت رنگرزی پشم میتوان ازکلرو اس تری آزینیل (پروسیون اچ دوکلره و پرسیون ام یک کلره) ،ونیل سولفون ،لانازول ،آکریلآمید و تا حدودی دری مارن نام برد.
نظر به ثبات شستشویی عالی این مواد رنگزا و عدم جابجایی ماده رنگزا در داخل لیف لازم است رنگرز در حین رنگرزی مراقبتهای لازم را به عمل آورده و حجم محلول ،دما و سایر شرایط را دقیقاً کنترل نماید.
رنگرزی پشم با مواد رنگزای ری اکتیو سه کلره در دمای اتاق ،دو کلره در دمای ۷۰- ۶۰ درجه سانتی گراد ویک کلره در دمای نزدیک به جوش انجام می گردد. حجم حمام به وزن کالا را حداکثر گرفته و از ۱۰% نمک سولفات سدیم و مقدار مورد نیاز ماده رنگزا استفاده و در مجموع رنگرزی را به مدت ۶۰ دقیقه ادامه می دهیم. بعد از رنگرزی لازم است که با یک قلیایی ضعیف اسید موجود در الیاف پشمی خنثی گردد این کار ممکن است با قدری آمونیاک یا کربنات سدیم انجام گردد . در پایان نیز شستشو و آبکشی پشم رنگرزی شده ضروری است بلحاظ گرانی و همچنین مشکلات جانبی مواد رنگزای ری اکتیو استفاده از این مواد رنگزا را جهت رنگرزی خامه پشمی قالی بالاخص در مورد قالیهای تجاری و پشم گوسفندان ایرانی سفارش نمی کنم مگر آنکه شفافیت رنگی خاصی را نیاز داشته باشیم یا هدف بافت تابلو فرش با پشم مرینوس و مواردی شبیه به این موضوع باشد.

● رنگرزی پشم با مواد رنگزای خمی (نیل)
در بین انواع مواد رنگزای خمی جهت رنگرزی خامه قالی صرفاً از نیل استفاده میگردد ،اگر چه در گذشته منشا نباتی داشته اما آنچه امروز در کارگاه های رنگرزی از آن استفاده می گردد نیل شیمیایی است. رنگرزان سنتی روش های مختلفی برای رنگرزی پشم با نیل استفاده می نموده اند اما امروز خم نیل ،آمونیاک و هیدروسولفید سدیم کاربری دارد. رنگرزان عزیز در رنگرزی پشم به نکات زیر حتماً توجه داشته باشند:
۱) چون نیل در محیط قلیایی حل می گردد باید کنترل لازم در مصرف مقدار قلیایی به عمل آید در غیر این صورت پشم آسیب خواهد دید..
۲) به منظور تازه کردن حمام رنگرزی نیل باید همواره مقداری قلیایی و هیدروسولفید به حمام اضافه نماییم.
۳) برای رنگرزی پشم می توان از دو روش سرد (۴۵- ۳۵ درجه سانتی گراد) و گرم (۵۰ تا ۶۰ درجه سانتی گراد) می توان استفاده کرد ولی طول زمان روش گرم می بایست بسیار کوتاه باشد در غیر این صورت پشم آسیب می بیند.
۴) یکی از مهمترین نکات رنگرزی پشم با نیل شستشوی پشم نیلی با آب و صابون است. هنوز هم در یکی از روستاهای بیرجند مرسوم است که خانه رنگرزی شده با نیل را به کنار جوی آب روان برده و هفتاد بار از جهات مختلف ضربه زده تا رنگهای سطحی لیف زدوده شده و ثبات سایشی آن ایده آل گردد.
۵) اکسیده کردن نایکنواخت پشم در هنگام خارج نمودن آن از خم نیل باعث نایکنواختی رنگرزی و کاهش ثبات شستشویی و سایشی آن خواهد شد.

نیل یکی از مواد رنگرزی ایده آل می باشد چنانچه رنگرزی پشم با این مواد رنگزا به روش علمی انجام گیرد خامه رنگ شده دارای ثبات شستشویی ۵ ،سایشی   ۵  –  ۴  و ثبات نوری آن ۸  –  ۷ خواهد بود که هیچکدام از مواد رنگزای طبیعی و شیمیایی دارای این ثبات نمی باشند.
مورد خاص دیگری که در رابطه با رنگرزی پشم با نیل وجود دارد ضرورت خارج نمودن و خواباندن الیاف پشمی به دفعات متعدد برای رنگهای تیره است، در هر نوبت خارج نمودن الیاف پشمی از حمام می بایست به صورت یکنواخت عملیات هوادهی الیاف انجام گردد و بسته به تعداد دفعات حمام نیز تازه گردد.
برای تازه کردن حمام لازم است مقدار ماده رنگی مورد نیاز با سود و هیدروسولفید یا آمونیاک و هیدروسولفید لازم و آب گرم به صورت خمیر درآورده سپس حجم حمام را تنظیم و به ۵۰ درجه سانتی گراد رسانیده، بخشی از خمیر آماده شده را به حمام اضافه و حداقل ۱۰ دقیقه صبر نموده جهت افزایش ثبات سایشی می توانیم ازمقداری سریشم استفاده کنیم.
کالا را به مدت حداکثر ۱۰ دقیقه وارد حمام نیل نموده و بسته به تیرگی یا روشنی رنگ چندین بار کلافها را خارج نموده و پس از هوادهی مطلوب مجدداً حمام را تازه نموده و وارد حمام می نماییم. در صورت استفاده از سریشم حتماً باید کف اضافی سطح محلول را گرفت. خامه ای که جهت رنگرزی با نیل انتخاب گردیده باید دقیقاً شسته شده و عاری از هر گونه ناخالصی و بالاخص روغن آنتی استاتیک بخش ریسندگی باشد.

● رنگرزی پشم با اسپرک و دندانه زاج سفید
در رنگرزی پشم و ابریشم با اسپرک فقط از دو روش دندانه قبل از رنگ وروش همزمان استفاده می کنند ، چون اسپرک بدون وجود دندانه جذب پشم نشده و رنگ آن بسیار پریده و ثبات آن ناچیز میباشد.
ابتدا پشم را با ۱۰ تا ۱۵ درصد زاج سفید و ۲ تا ۳ درصد کرم دوتار ترویا ۲ درصد اسید لاکتیک نسبت به وزن پشم دندانه داده و مدت ۲۴ ساعت پشم را در حمام دندانه باقی می گذارند و سپس آنرا شسته و داخل حمام رنگ می نمایند.طریقه رنگرزی باین ترتیب می باشد : ابتدا به مفدار لازم رنگ ( بین ۳ تا ۵۰ درصد نسبت به سیری و روشنی رنگ مورد نظر) را داخل حمام رنگ کرده مدت چند دقیقه آنرا می جوشانند سپس حرارات حمام را با ازدیاد آب سرد به ۴۰ درجه رسانیده پشم دندانه شده را وارد آن می کنند حرارت حمام را به مدت ۴۵ دقیقه به جوش رسانیده و ۹۰ دقیقه رنگرزی را در حالت جوش ادامه میدهند. پس از این مدت آنرا به طریق معمول ابتدا با آب سرد و سپس با کمی دیترجنت و یا صابون )( ۲ گرم در لیتر) در حرارت ۴۰ تا ۵۰ درجه شسته ، آب کشیده و خشک می کنند.
معمولا رنگرزی اسپرک بدون وجود اسید صورت میگیرد. مگر آنکه از طریقه رنگ و دندانه توام استفاده می شود.در کارگاه های رنگرزی قالی مرسوم است که گاهی در رنگرزی اسپرک ، کمی مواد قلیایی نظیر کربنات دوسود به حمام اضافه می کنند و معتقد هستند که وجود مواد قلیایی رنگ بدست آمده را کمی شفاف یا نارنجی می کنند. به هر حال اسید های معدنی در حمام مانند اسید سولفوریک و اسید کلریدریک باعث کدری رنگ شده و از ثبات آن نیز در برابر نور و شست و شو می کاهد.

● رنگرزی پشم با اسپرک و دندانه کروم
ثبات رنگ های بدست آمده ، دندانه کروم با اسپرک بیشتر را دندانه زاج سفید با اسپرک میباشد.رنگهای بدست آمده با این دندانه و اسپرک از زیتونی کمرنگ با زیتونی مایل به سبز تغییر می کند.

▪ روش کار :
ابتدا پشم را با روش دندانه کروم احیا شده و یا شیرین دندانه می دهند.پس از دندانه دادن آنرا به خ.بی شسته و داخل در حمام رنگ می نمایند. حمام رنگ را معمولا با ۱۰ تا ۳۰ برابر وزن پشم آب و ۳ تا ۵۰ درصد اسپرک و ۲ یا ۳ درصد اسید لاکتیک نسبت به وزن پشم تهیه می نمایند و مدت ۴۵ دقیقه حمام را مندرجا به جوش رسانیده و مدت ۹۰ دقیقه در حالت جوش نگه می دارند سپس شسته ، صابونی کرده ، آب کشیده و خشک می نمایند.

● رنگرزی پشم با اسپرک و دندانه های آهن و مس
ابتدا پشم را ددانه داده و سپس حمام رنگ را تهیه دیده و رنگ می کنند. دندانه آهن با اسپرک رنگ بین خاکستری و قهوه ای و دندانه مس زیتونی و قلع زرد روشن بدست می دهد معمولا از این دندانه ها با اسپرک به واسطه ضعف آنها در برابر نور کمتر استفاده میشود .

پایگاه اطلاع رسانی فرش ایران

———————————————————————————–

این مطلب را نیز بخوانید
پیشنهاد سردبیر : رونق صنعت فرش ماشینی و پدیده هایپرمارکتهای فرش

————————————————————————————
تحریریه مجله نساجی کهن
ارسال مقالات و ترجمه جهت انتشار در سایت : info@kohanjournal.com